Główne Teorie Osobowości: Wprowadzenie¶

Różne nurty w psychologii oferują odmienne sposoby wyjaśniania ludzkich działań i zachowań.

Nurt Psychodynamiczny¶

Główna Postać: Zygmunt Freud.
Kluczowa Koncepcja: Podkreślenie fundamentalnego znaczenia nieświadomości (podświadomości). Według tej teorii, nasze zachowania, myśli i emocje są w dużej mierze determinowane przez ukryte w nieświadomości popędy, konflikty i wyparte wspomnienia, do których nie mamy świadomego dostępu.

Psychologia Humanistyczna: Nacisk na Rozwój i Samorealizację¶

Psychologia humanistyczna przedstawia optymistyczną wizję natury ludzkiej. Zakłada, że człowiek nie jest zdeterminowany wyłącznie przez czynniki biologiczne czy wczesne wychowanie. Zamiast tego, posiada wrodzoną zdolność do rozwoju, odkrywania swoich mocnych stron i samorealizacji poprzez dążenie do wartościowych celów. Kluczowe jest tu założenie, że to, na czym skupiamy swoją uwagę, wzmacniamy – koncentracja wyłącznie na jednym aspekcie życia, np. pracy, może prowadzić do zaniedbania innych ważnych sfer.

Teoria Społeczno-Poznawcza: Rola Kontekstu Społecznego i Uczenia się¶

Teoria ta, której głównym przedstawicielem jest Albert Bandura, wyjaśnia osobowość w kategoriach procesów poznawczo-emocjonalnych, które są nabywane i kształtowane w kontekście społecznym.

Kluczowe Założenia¶

Poznanie (Cognition): Centralnym pojęciem jest sposób, w jaki jednostka interpretuje, ocenia i przetwarza swoje doświadczenia oraz otoczenie społeczne.
Interakcje Społeczne: Osobowość kształtuje się w wyniku dynamicznych interakcji z innymi ludźmi – rodziną, rówieśnikami i kulturą.
Uczenie się przez Obserwację (Modelowanie): Ludzie uczą się nowych zachowań nie tylko przez własne doświadczenia, ale także przez obserwację i naśladowanie innych (modeli). Proces ten może być zarówno świadomy, jak i nieświadomy.

Eksperyment z lalką Bobo¶

Słynny eksperyment Bandury dowiódł siły modelowania.

Faza Obserwacji: Dzieci obserwowały dorosłego, który zachowywał się w sposób agresywny wobec dużej, dmuchanej lalki (krzyczał na nią, bił ją, używał zabawek jako broni).
Faza Testowa: Dzieci pozostawione same w pokoju z tą samą lalką i zabawkami, zaczęły powielać agresywne zachowania, które wcześniej zaobserwowały u dorosłego.
Wnioski: Eksperyment ten podkreśla ogromny wpływ obserwowanych wzorców (w domu, mediach, internecie) na kształtowanie się zachowań, zwłaszcza u dzieci i młodzieży. Obserwacja tworzy schematy działania, które są trudne do zmiany.

Przykład: Dziecko, które jest świadkiem agresywnych zachowań w rodzinie, uczy się, że agresja jest akceptowalną formą reagowania w sytuacjach konfliktowych i zaczyna ją stosować.

Teorie Poznawcze: Myśli, Przekonania i Schematy¶

Podejście poznawcze koncentruje się na tym, jak procesy myślowe wpływają na percepcję, interpretację rzeczywistości, a w konsekwencji na osobowość. Osobowość jest tu postrzegana jako konstrukcja wynikająca z interakcji między jednostką a jej otoczeniem, moderowana przez jej myśli i przekonania.

Rola Schematów Poznawczych¶

Schematy to zorganizowane wzorce myślenia i przekonań na temat siebie, innych i świata, które pozwalają szybko interpretować informacje i reagować. Mogą być:

Adaptacyjne: Służą nam, pomagają w radzeniu sobie (np. "Świat jest generalnie bezpieczny, ale należy zachować ostrożność").
Nieadaptacyjne: Szkodzą nam, prowadzą do negatywnych emocji i zachowań (np. po bolesnym rozstaniu tworzy się schemat: "Nie można ufać mężczyznom/kobietom"). Taki schemat może determinować przyszłe relacje i prowadzić do unikania bliskości.

Interpretacja Zdarzeń a Zachowanie¶

Sposób, w jaki interpretujemy daną sytuację, bezpośrednio wpływa na nasze emocje i działania.

Przykład: Dwóch studentów oblewa egzamin.

Student A (myślenie adaptacyjne): "To dla mnie okazja, żeby lepiej się przygotować i poszerzyć wiedzę". Taka interpretacja motywuje do dalszego wysiłku i ostatecznie prowadzi do sukcesu.

Student B (myślenie nieadaptacyjne): "Jestem beznadziejny. To tylko potwierdza, że do niczego się nie nadaję". Taka interpretacja prowadzi do rezygnacji i wzmacnia negatywny obraz samego siebie.

Definicja: Kluczową zależnością w tym nurcie jest stwierdzenie, że nasze myśli kształtują nasze emocje. Chociaż emocje mogą pojawić się jako pierwsze (np. strach w reakcji na nagłe zagrożenie), to nasza ocena poznawcza sytuacji (np. "A, to tylko kolega, który robi sobie żarty") ostatecznie modyfikuje tę emocję (np. strach zamienia się w złość).

Teorie Socjobiologiczne: Ewolucyjne Podstawy Osobowości¶

Podejście to, oparte na pracach m.in. Edwarda Wilsona, postrzega osobowość jako plastyczny, wyspecjalizowany system adaptacyjny, którego głównym celem jest przetrwanie i reprodukcja.

Główne Założenia¶

Adaptacja: Osobowość jest elastycznym konstruktem, który dostosowuje się do zmieniających się warunków środowiskowych, aby maksymalizować szanse na przetrwanie.
Ewolucyjne Korzenie Cech: Różne aspekty osobowości, takie jak agresja, altruizm czy skłonność do współpracy, mają swoje źródła w mechanizmach biologicznych, które sprzyjały przetrwaniu jednostek lub grup w historii ewolucji. Agresja mogła służyć do obrony, a altruizm do wzmacniania więzi w grupie.
Realizacja Celów Przetrwania: Cechy osobowości i normy społeczne rozwijają się w kontekście ewolucyjnym, ponieważ przynoszą korzyści dla nadrzędnego celu, jakim jest przetrwanie gatunku.

Przykład: Skłonność do pomagania członkom najbliższej rodziny może być ewolucyjnie tłumaczona jako strategia ochrony własnych genów i zwiększania szans na przetrwanie potomstwa.

Wspólne Właściwości Osobowości w Różnych Podejściach¶

Mimo różnic, większość teorii zgadza się, że osobowość jest złożoną strukturą charakteryzującą się kilkoma uniwersalnymi właściwościami.

Ciągłość, Stabilność i Spójność Zachowania: * Ciągłość: Zachowania są względnie stałe w czasie. * Stabilność: Główne cechy osobowości pozostają niezmienne nawet w obliczu zmieniających się okoliczności (np. ekstrawertyk pozostaje ekstrawertykiem w różnych kontekstach życiowych). * Spójność: Różne aspekty osobowości (myśli, emocje, zachowania) działają w zharmonizowany sposób.
Rozmaitość Przejawów: Osobowość manifestuje się nie tylko w zachowaniach, ale również w myślach, emocjach i uczuciach.
Porządek i Integracja: Osobowość to zorganizowana i zintegrowana całość, a nie zbiór niezależnych cech. Elementy te współdziałają ze sobą w harmonijny sposób.
Odniesienie do Świata Społecznego: Osobowość jest kształtowana przez interakcje społeczne i jednocześnie wpływa na sposób, w jaki budujemy relacje i dostosowujemy się do norm społecznych.
Podłoże Psychiczne i Biologiczne: Osobowość obejmuje zarówno funkcjonowanie psychiczne (myśli, emocje, motywacje, mechanizmy obronne), jak i ma swoje podstawy biologiczne (geny, struktura mózgu, temperament).