Profilowanie, Wiktymologia i Przestępczość Zorganizowana¶

🧠 Wprowadzenie do Psychologii Kryminalistycznej¶

Początkowo rola psychologów w organach ścigania była traktowana z rezerwą, balansując między postrzeganiem ich jako "wróżek" a pogardą dla "nieścisłej" wiedzy, w przeciwieństwie do twardych dowodów, jak odciski palców.

Kluczową kompetencją psychologa kryminalistycznego jest analiza sposobu pozostawienia śladów i zwracanie uwagi na aspekty behawioralne pomijane przez standardowe procedury śledcze.

Studium przypadku (Sznurek wędliniarski): W sprawie seryjnego gwałciciela, psycholog zwrócił uwagę na specyficzny węzeł i rodzaj sznurka używanego do wiązania ofiar. Funkcjonariusze pominęli ten detal. Psycholog zidentyfikował go jako sznurek używany wyłącznie w przemyśle wędliniarskim. Ukierunkowanie śledztwa na tę grupę zawodową pozwoliło na wytypowanie i zatrzymanie sprawcy.

Zakres psychologii kryminalistycznej obejmuje nie tylko analizę sprawcy, ale również kluczowe elementy wspierania ofiar przestępstw oraz udział w procesach resocjalizacji.

🏛️ Kluczowe Obszary i Metodologia¶

Podstawą tej dziedziny jest jej interdyscyplinarność. Jest to kluczowe pojęcie, wskazujące na czerpanie wiedzy z wielu nauk:

Psychologia sądowa
Kryminalistyka (wiedza o mechanizmach powstawania śladów, np. dynamicznych i statycznych)
Kryminologia
Wiktymologia (nauka koncentrująca się na ofiarach przestępstw)

Główne obszary badań w psychologii kryminalistycznej to:

Psychologia świadków
Analiza zachowań przestępczych
Psychologia penitencjarna (więzienna)
Profilowanie kryminalne (przeżywające obecnie renesans)

🗣️ Psychologia Świadków i Percepcja¶

Jednym z największych wyzwań jest fakt, że świadkowie często odbierają i zapamiętują zdarzenia w sposób niespójny lub błędny, szczególnie pod wpływem silnego stresu.

Studium przypadku (Napad na starsze małżeństwo): Para została napadnięta we własnym domu (jak się okazało, sprawcy pomylili mieszkania i byli pod wpływem środków psychoaktywnych). Mimo że przeżyli to samo zdarzenie, ich oddzielne zeznania były całkowicie rozbieżne pod względem liczby napastników, ich wyglądu i przebiegu zdarzenia. Wynikało to z głębokiej traumy i szoku, a nie chęci wprowadzenia w błąd.
Wnioski: Nieścisłości w opisach (wzrost, waga, ubiór) są częstym skutkiem subiektywnego odbioru rzeczywistości w sytuacji zagrożenia.
Skrajny przykład: Sprawa Tomasza Komendy, gdzie błędne rozpoznanie przez świadków stało się jedną z podstaw skazania niewinnej osoby.

Profilowanie jest procesem mającym na celu zawężenie kręgu podejrzanych poprzez analizę cech demograficznych, osobowościowych i motywacyjnych sprawcy, wnioskowanych na podstawie śladów i sposobu działania (modus operandi) na miejscu przestępstwa.

📈 Przestępczość Zorganizowana (PZ)¶

Ewolucja Przestępczości¶

Obserwuje się wyraźną ewolucję od tradycyjnej przestępczości ulicznej (kradzieże, napady, handel narkotykami) w kierunku cyberprzestępczości. Środowisko cyfrowe daje sprawcom poczucie anonimowości i bezkarności.

Geneza PZ w Polsce (Lata 90.)¶

Rozkwit zorganizowanych grup przestępczych w Polsce nastąpił w latach 90. w okresie transformacji ustrojowej.

Kontekst: Prywatyzacja majątku państwowego (np. PGR-y, zakłady produkcyjne).
Mechanizm: Grupy przestępcze potrzebowały nie tylko kapitału, ale przede wszystkim wiedzy poufnej oraz współdziałania z zarządami prywatyzowanych firm. Częstą praktyką było celowe generowanie fikcyjnych strat lub zaniżanie wyników finansowych, aby obniżyć cenę zakupu zakładu.
Struktura: Grupy te nie opierały się już tylko na przemocy, ale także na specjalistach (np. księgowi do unikania opodatkowania) oraz osobach zajmujących się legalizacją zysków (pranie pieniędzy).

Klasyczne Grupy (Pruszków i Wołomin)¶

Mafia Pruszkowska: Wyrosła ze środowiska drobnych przestępców, włamywaczy i tzw. "cinkciarzy" (nielegalna wymiana walut). Ich działalność obejmowała przemyt (alkohol, papierosy), wymuszenia, handel narkotykami, porwania dla okupu i zabójstwa na zlecenie. Kluczowymi postaciami byli m.in. Andrzej Zieliński, pseudonim "Słowik".
Mafia Wołomińska: Główny konkurent Pruszkowa, z którym toczył brutalne wojny o strefy wpływów, szczególnie na rynkach narkotyków i przemytu tytoniu.

💻 Współczesna Przestępczość Zorganizowana¶

Obecnie obserwuje się przeniesienie środka ciężkości z przestępczości kryminalnej (wymuszenia, haracze) na przestępczość ekonomiczną.

Główne obszary działalności:

Wyłudzenia podatku VAT (tzw. karuzele VAT-owskie).
Wyłudzenia funduszy (unijnych, z urzędów pracy, marszałkowskich), często poprzez tworzenie fikcyjnych podmiotów (np. szkół policealnych).
Nielegalna produkcja tytoniu: Wykorzystywanie faktu, że handel liściem tytoniu jest legalny np. w Niemczech. Grupy zakładają tam legalne firmy, importują surowiec do Polski (omijając rynek niemiecki), a następnie przetwarzają go w nielegalnych fabrykach papierosów.
Inne obszary: Produkcja i handel podrabianymi środkami ochrony roślin, odzieżą markową oraz nielegalnymi farmaceutykami.

Adaptacja i Struktura¶

Grupy te wykazują dużą zdolność adaptacji. Aby zminimalizować ryzyko wpadki (np. po działaniach KAS, CBŚP, Policji), rozdzielają procesy produkcyjne na różne lokalizacje i zespoły, które nie mają ze sobą kontaktu (np. gdzie indziej suszy się tytoń, gdzie indziej tnie, a jeszcze gdzie indziej pakuje).

Oszustwa Finansowe i Socjotechnika¶

Dynamicznie rośnie skala oszustw wykorzystujących systemy bankowe i socjotechnikę (metoda "na policjanta", "na pracownika banku").

Struktura międzynarodowa: Często call center, z których dzwonią oszuści, zlokalizowane są w innym kraju niż Polska. Pieniądze wypłacane są przez tzw. "muły" lub "słupy" (osoby podstawione), co utrudnia ściganie.
Technologia: Wykorzystywany jest Darknet, karty przedpłacone oraz systemy płatności natychmiastowych (np. Blik).

Pranie Pieniędzy i Działania Przeciwdziałające¶

Nieodłącznym elementem PZ jest konieczność legalizacji zysków.

Metody: Inwestowanie w legalne biznesy (deweloperka, sieci solariów, centra handlowe), zakup nieruchomości, jachtów, koni. Majątek często przepisywany jest na członków rodziny lub "słupy".
Odpowiedź prawna: Konfiskata rozszerzona. Krajowa Administracja Skarbowa (KAS) analizuje legalność pochodzenia majątku. Jeśli np. 21-letnia osoba bez udokumentowanych dochodów posiada kilka mieszkań i luksusowe samochody, jej majątek może zostać zakwestionowany i przejęty.

victim)¶

Psychologia kryminalistyczna musi zajmować się również ofiarami przestępstw ekonomicznych, których trauma bywa równie dotkliwa, co ofiar przemocy fizycznej.

Studium przypadku (Oszustwo na 770 tys. zł): Młody, biegły cyfrowo mężczyzna (rocznik 1992) przez kilka miesięcy był poddawany manipulacji socjotechnicznej. W rezultacie sprzedał firmę, samochody i zaciągnął kredyty, przekazując oszustom łącznie ok. 770 tys. zł. Trauma utraty dorobku życia jest w takich przypadkach olbrzymia.
Studium przypadku (Oszustwo "na notariusza"):
- Modus Operandi: Ofiara (bez zdolności kredytowej w banku) szukała prywatnej pożyczki (np. 30-50 tys. zł). Sprawca zgadzał się jej udzielić, żądając zabezpieczenia na mieszkaniu ofiary.
- Oszustwo: U notariusza ofierze podsuwano do podpisu nie umowę pożyczki, lecz akt notarialny przeniesienia własności mieszkania.
- Wtórna wiktymizacja: Gdy ofiara orientowała się, że straciła mieszkanie, zgłaszała sprawę organom ścigania. Te jednak początkowo dawały wiarę dokumentom (aktowi notarialnemu, podpisanemu u osoby zaufania publicznego), uznając zeznania ofiary za niewiarygodne. Dopiero zebranie kilku-kilkunastu podobnych spraw ujawniło, że był to proceder zorganizowanej grupy, w skład której wchodził również notariusz.

📜 Studium Przypadków: Gangsterzy Lat 90.¶

Lata 90. w Polsce charakteryzowały się wyjątkową brutalnością i otwartymi konfliktami między gangami, co ilustrują poniższe przykłady.

Postać (Pseudonim)	Przynależność / Specjalizacja	Kluczowe Działania i Wydarzenia
Robert K. ("Ciollo")	Własna grupa ("desperaci")	Aktywny w Polsce i Niemczech. Specjalizował się w brutalnych napadach rabunkowych. Zasłynął z torturowania ofiary (Stefania R.) rozgrzanym żelazkiem.
Robert Cieślak ("Ptak")	Grupa "Mutantów"	Ewolucja od kradzieży aut do zabójstw i porwań. Zginął w Magdalence (marzec 2003) – ufortyfikowanym domu, który policja szturmowała (w odwecie za wcześniejszą strzelaninę w Parolach, gdzie zginął policjant).
Andrzej Zieliński ("Słowik")	Mafia Pruszkowska (lider)	Kluczowa postać Pruszkowa. Przez lata poszukiwany, ujęty w Hiszpanii. Mimo uniewinnienia od zarzutu zlecenia zabójstwa gen. Papały, nadal przebywa w areszcie (zatrzymany ponownie przez CBŚP w 2022 r.).
Henryk Niewiadomski ("Wariat")	Działał "solo" przeciw Pruszkowowi	Znany z otwartej konfrontacji z "Pershingiem" (boss Mafii Ożarowskiej). Przeprowadził trzy nieudane zamachy na jego życie (bomby, ostrzał). Prawdopodobnie odpowiedzialny za wybuch na ul. Ostrobramskiej. Zastrzelony w 1998 r.
Andrzej T. ("Tyburek")	Gang "Karola" / "Mokra robota"	Egzekutor, specjalista od zabójstw. Brał udział w masakrze w restauracji "Gama" (1999), gdzie dokonano egzekucji 5 gangsterów z Wołomina. Poszukiwany m.in. za zabójstwo policjanta Marka Cekały. Ujęty w Niemczech (2009).

⚖️ Wnioski i Współczesny Kontekst¶

Brutalność lat 90., charakteryzująca się krwawymi porachunkami i otwartymi strzelaninami (jak ta w Magdalence, gdzie zginęli policjanci), w dużej mierze ustąpiła miejsca przestępczości zorganizowanej o charakterze ekonomicznym.

Współczesne grupy działają ciszej, generując olbrzymie zyski poprzez wyłudzenia (VAT, fundusze unijne), oszustwa finansowe i cyberprzestępczość, co stanowi równie poważne zagrożenie dla stabilności gospodarczej państwa.