Przejdź do treści

Techniki Przesłuchań i Psychologia Kryminalistyczna

Taktyki i Metody Przesłuchań

Techniki przesłuchań są zbiorem ustrukturyzowanych metod stosowanych przez organy ścigania i inne służby w celu uzyskania informacji od przesłuchiwanych osób (podejrzanych lub świadków).

Metoda Reid (Technika Dziewięciu Kroków)

Jest to metoda konfrontacyjna, zalecana głównie w przypadkach, gdy wiedza lub wina przesłuchiwanego jest uznawana za niemal pewną. Opiera się na wywieraniu presji psychologicznej.

  1. Bezpośrednia konfrontacja: Przedstawienie podejrzanemu (prawdziwych lub domniemanych) niezbitych dowodów winy.
  2. Usprawiedliwienie i minimalizacja: Budowanie narracji, w której wina podejrzanego jest umniejszana lub racjonalizowana (np. "każdy by tak postąpił"). Celem jest wywołanie zrozumienia i ułatwienie przyznania się.
  3. Przełamywanie zaprzeczeń: Aktywne przerywanie i niedopuszczanie do sytuacji, w której podejrzany werbalnie utrwala swoje zaprzeczenia.
  4. Odrzucanie zastrzeżeń: Kierowanie wyjaśnień i obiekcji podejrzanego przeciwko niemu, wywołując dyskomfort poznawczy.
  5. Utrzymanie uwagi: Nieustanne utrzymywanie kontaktu wzrokowego i psychologicznego, aby obserwować reakcje i nie pozwolić na wycofanie się.
  6. Skupienie na emocjach: Podkreślanie krzywdy ofiary, aby wywołać u podejrzanego współczucie lub poczucie winy.
  7. Przedstawienie alternatywy: Zadawanie pytań sugerujących dwa motywy działania (jeden moralnie gorszy, drugi łatwiejszy do zaakceptowania), przy czym oba zakładają popełnienie czynu.
  8. Doprecyzowanie szczegółów: Gdy podejrzany przyzna się do czynu (wybierając "lepszą" alternatywę), następuje etap zadawania prostych pytań w celu uzyskania szczegółów potwierdzających zeznanie.
  9. Formalizacja zeznania: Przekształcenie ustnego przyznania się w formalne, pisemne lub nagrane oświadczenie.

Metody Minimalizacji i Maksymalizacji

Są to dwie przeciwstawne strategie, które nie powinny być stosowane jednocześnie.

  • Technika Minimalizacyjna: Śledczy zachowuje się życzliwie, umniejsza wagę zarzucanego przestępstwa. Ma to na celu uspokojenie podejrzanego i zwiększenie jego chęci do współpracy.
  • Technika Maksymalizacyjna: Śledczy prowadzi rozmowę w sposób autorytatywny, zastraszający. Podkreśla potencjalne, wyolbrzymione konsekwencje czynu, sugerując jednocześnie, że przyznanie się do winy może je zmniejszyć.

Inne Techniki Taktyczne

  • Stopniowe Ujawnianie Dowodów: Hierarchizowanie zebranych dowodów i przedstawianie ich w kolejności od najsłabszego do najsilniejszego. Cele: 1. Ujawnienie jak najmniejszej ilości informacji. 2. Zdobycie dodatkowych informacji, które mogą uzupełnić lub wzmocnić "słabe" dowody.
  • Atak na Ego (Krytyka Działania): Personalne krytykowanie lub wyśmiewanie sposobu, w jaki hipotetycznie dokonano przestępstwa (np. "ten plan był idiotyczny"). Działa to na osoby pragnące uznania; w odruchu obronnym mogą zacząć tłumaczyć, dlaczego ich plan był lepszy, niechcący ujawniając szczegóły.
  • "Dobry Policjant, Zły Policjant":
    • Zły policjant: Prowadzi przesłuchanie aktywnie, krzyczy, zastrasza, wzbudza strach.
    • Dobry policjant: Jest przeciwieństwem partnera; gra rolę "obrońcy", buduje zaufanie, próbuje pomóc podejrzanemu, co ma go skłonić do otwarcia się.
  • Fałszywa Identyfikacja: (Metoda niemoralna i nielegalna). Stosowana wobec osób powiązanych ze światem przestępczym. Polega na zarzucaniu przesłuchiwanemu, że jest znacznie ważniejszą postacią w hierarchii, niż jest w rzeczywistości. Jeśli osoba "złapie przynętę", może w celu udowodnienia pomyłki zacząć szczegółowo opisywać swoją prawdziwą, niższą rolę, tym samym przyznając się do udziału w procederze.
  • Reagowanie na Kłamstwa (Dwie Metody): 1. Konfrontacja (Deprywacja): Natychmiastowa reakcja na każde kłamstwo. Wprawia to przesłuchiwanego w zakłopotanie i zniechęca do dalszego kłamania. 2. Brak Reakcji: Pozwolenie przesłuchiwanemu na swobodne kłamanie. Gdy czuje się on swobodnie, śledczy nie reaguje. Dopiero na końcu wylicza wszystkie niespójności i kłamstwa, które padły.
  • Przeciążenie Poznawcze (Wielokrotne Pytania): Zadawanie dużej ilości pytań o szczegóły, często powtarzając te same pytania w zmienionej formie. Ma to na celu zmęczenie przesłuchiwanego i zwiększenie szansy, że przypadkiem ujawni obciążające informacje.

Model Przesłuchania PEACE

Jest to model przesłuchania poznawczego (śledczego), w odróżnieniu od konfrontacyjnego (Reid). Skupia się na etycznym zbieraniu informacji.

  • P (Preparation & Planning): Planowanie i przygotowanie. Gromadzenie materiału dowodowego (odciski palców, świadkowie, monitoring) przed przesłuchaniem.
  • E (Engage & Explain): Zaangażowanie i wyjaśnienie. Budowanie wstępnego kontaktu (rapport), wyjaśnienie procedur, zadawanie pytań o charakterze personalnym (np. jak się zwracać).
  • A (Account): Relacja. Zachęcenie przesłuchiwanego do swobodnego i dokładnego opisania czasu oraz miejsca zdarzenia z uwzględnieniem każdego szczegółu (relacja swobodna).
  • C (Clarify, Challenge & Closure): Klaryfikacja, konfrontacja i zamknięcie. Dopytywanie o szczegóły, wyjaśnianie nieścisłości, konfrontowanie zeznań z posiadanym materiałem dowodowym.
  • E (Evaluate): Ewaluacja. Podsumowanie zebranych informacji, ocena ich wiarygodności i spójności.

Zastosowanie ogólne: Wiele z tych technik (szczególnie elementy budowania relacji lub wywierania presji) jest stosowanych nieświadomie w życiu codziennym lub świadomie w środowiskach korporacyjnych (np. podczas rekrutacji).

Klasyfikacja i Charakterystyka Sprawców Przestępstw

Podstawowe Typy Przestępców

  1. Przestępcy Emocjonalni (Impulsywni): Działają pod wpływem silnych, chwilowych emocji (np. gniewu).
  2. Przestępcy Zorganizowani: Planują swoje działania, starają się unikać błędów. W grupach przestępczych często występuje ścisły podział funkcji, a członkowie na różnych szczeblach mogą się nie znać, aby utrudnić dekonspirację (np. handel ludźmi, przemyt).
  3. Przestępcy z Zaburzeniami Psychicznymi: Ich działania są motywowane chorobą, urojeniami. Szczególną grupę stanowią psychopaci i socjopaci, charakteryzujący się brakiem wyrzutów sumienia i empatii.

Seryjni Mordercy: Definicja i Charakterystyka

  • Definicja: Osoba dokonująca co najmniej trzech zabójstw w różnych miejscach i w różnych odstępach czasu (z tzw. "fazą ochłonięcia" pomiędzy zbrodniami).
  • Modus Operandi: Charakterystyczny, powtarzalny sposób działania, który pozwala śledczym łączyć różne zbrodnie z jednym sprawcą.
  • Cechy psychologiczne:
    • Brak empatii i wyrzutów sumienia.
    • Dysfunkcyjna osobowość (narcystyczna, paranoiczna, antyspołeczna).
    • Silna potrzeba kontroli i fantazje o przemocy.
    • Często traumatyczne dzieciństwo (przemoc, molestowanie, zaniedbanie).
    • Dewiacje seksualne (część z nich odczuwa satysfakcję seksualną związaną z odbieraniem życia).
    • Prowadzenie "podwójnego życia" (pozornie normalne funkcjonowanie w społeczeństwie).

Fazy Działania Seryjnego Mordercy

  1. Faza Fantazji: Myślenie o morderstwie, obsesyjne myśli.
  2. Faza Przygotowania: Planowanie, wybór typu ofiary.
  3. Faza Polowania (Realizacji): Aktywne poszukiwanie i realizacja zabójstwa.
  4. Faza Ukrycia: Zacieranie śladów, manipulacja.

Typologie Seryjnych Morderców

Podział ze względu na motywację (Typ 1):

  • Wizjonerzy: Działają pod wpływem halucynacji lub głosów, które rzekomo nakazują im zabijać.
    • Przykład: David Berkowitz ("Syn Sama"), terroryzował Nowy Jork w latach 70., twierdził, że działa na polecenie demonicznej istoty.
  • Misjonarze: Uważają się za "czyścicieli" społeczeństwa, eliminujących elementy niepożądane (np. prostytutki, mniejszości).
    • Przykład: Jack Unterweger, austriacki dziennikarz, który udawał resocjalizację, a po wyjściu z więzienia mordował prostytutki w kilku krajach.

Podział ze względu na motywację (Typ 2):

  • Hedoniści: Zabijają dla przyjemności, podniecenia lub zysku.
    • Przykład: Ted Bundy, inteligentny i charyzmatyczny morderca działający w USA w latach 70.
  • Kontrolerzy (Zorientowani na władzę): Czerpią satysfakcję z dominacji nad ofiarą i posiadania kontroli nad jej życiem i śmiercią.
    • Przykład: Jeffrey Dahmer ("Kanibal z Milwaukee").

Studium Przypadku: Jeffrey Dahmer

  • Działał na przełomie lat 80. i 90. Zabijał młodych mężczyzn.
  • Wykazywał cechy nekrofilii i kanibalizmu (zjadał części ciał).
  • Próbował tworzyć "zombie" poprzez wiercenie otworów w czaszkach ofiar i wstrzykiwanie kwasu.
  • W dzieciństwie wykazywał cechy wskazujące na zaburzenia (samotność, fascynacja martwymi zwierzętami).
  • Został uznany za zdrowego psychicznie i skazany na 16 wyroków dożywocia; zabity w więzieniu.

Zagadnienie Nekrofilii

  • Definicja: Nie jest klasyfikowana jako choroba psychiczna w ścisłym tego słowa znaczeniu, lecz jako parafilia(zaburzenie preferencji seksualnej) wg klasyfikacji DSM-5.
  • Polega na podnieceniu przedmiotami, sytuacjami lub osobami niekojarzącymi się na co dzień z seksem (w tym przypadku martwymi ciałami).
  • Jest uznawana za zaburzenie, gdy intensywnie występuje przez min. 6 miesięcy i utrudnia życie lub krzywdzi innych.
  • Klasyfikacja Agrawala (wybrane typy):
    • Nekrofile grający rolę: Nie odbywają stosunku ze zwłokami, ale potrzebują, by żywa partnerka udawała martwą.
    • Nekrofile romantyczni: Nie są w stanie pogodzić się ze śmiercią partnera, przetrzymują zwłoki (np. mumifikując je) i zachowują się, jakby partner żył.
    • Nekrofile fantazjujący: Ograniczają się do fantazji; mogą odwiedzać cmentarze, ale nie wchodzą w fizyczny kontakt ze zwłokami.
    • Nekrofile dotykający: Osiągają satysfakcję przez sam dotyk zwłok; mogą szukać pracy w miejscach związanych ze zwłokami (np. domy pogrzebowe).
    • Nekrofile fetyszyści: Nie kopulują ze zwłokami, ale wycinają ich fragmenty (np. włosy, palce) w celu późniejszej stymulacji.
    • Nekrofile oportunistyczni: Nie mają stałego pociągu do zwłok, ale wykorzystują nadarzającą się okazję (np. sprawca, który po zastrzeleniu żony odbył z nią stosunek).
  • Status prawny: W Polsce nekrofilia jest penalizowana jako bezczeszczenie zwłok.

Seryjni Mordercy w Polsce

  • Zdzisław Marchwicki ("Wampir z Zagłębia"): Oskarżony o 14 morderstw i 6 usiłowań. Skazany na śmierć w procesie poszlakowym. Współcześnie istnieją poważne wątpliwości co do jego winy; sugeruje się, że mógł zostać skazany w wyniku presji politycznej władz PRL na "sukces" milicji. (Profiler wskazywał na sprawcę leworęcznego, którym Marchwicki nie był).
  • Joachim Knychała ("Wampir z Bytomia"): Działał na Śląsku, atakował kobiety. Przyznał się do 5 morderstw. Skazany na karę śmierci (wykonana w 1985 r.).
  • Edmund Kolanowski ("Nekrofil z Poznania"): Pracownik zakładu pogrzebowego. Dokonywał profanacji grobów i aktów nekrofilii, a następnie także zabójstw. Skazany na karę śmierci (wykonana w 1986 r.).

Specyfika Śledztw w Sprawach Seryjnych Morderstw

  • Wymagają ogromnego zaangażowania wielu służb, analityków i profilerów.
  • Kluczowy jest postęp technologiczny, zwłaszcza badania DNA.
    • Przykład: Sprawa Josepha Jamesa DeAngelo ("Golden State Killer") została rozwiązana po dekadach dzięki genealogii genetycznej (porównanie DNA z miejsca zbrodni z bazami danych DNA w celu znalezienia krewnych sprawcy).
  • Wyzwania: duże terytoria (jak w USA czy Rosji), brak koordynacji między różnymi jednostkami policji, presja polityczna.

Przestępczość Zorganizowana

Działalność grup przestępczych ukierunkowana jest przede wszystkim na osiąganie bardzo dużych zysków.

Cechy i Struktura Grup Zorganizowanych

  • Hierarchiczna struktura: Liderzy, pośrednicy, wykonawcy ("żołnierze"). Często członkowie niższego szczebla nie znają liderów.
  • Długofalowe planowanie: Działalność jest rozplanowana, często na skalę międzynarodową (np. call center do oszustw w jednym kraju, "wybieraki" gotówki w innym).
  • Podział zadań: Specjalizacja członków grupy.
  • Korupcja: Przekupstwo polityków, funkcjonariuszy.
  • Bezwzględność: Stosowanie przemocy i zastraszania.
  • Kodeks milczenia: (Np. włoska Omertà) – niepisane zasady zobowiązujące do milczenia, nawet za cenę życia.

Studium Przypadku: Japońska Yakuza

  • Organizacja przestępcza, która wyewoluowała po II Wojnie Światowej.
  • Wizerunek: Sami postrzegają się jako "obrońcy" tradycji, czasem angażują się w pomoc społeczną (np. po tsunami w 2011 r.), aby budować pozytywny wizerunek.
  • Rekrutacja: Często werbują młode, wykluczone społecznie osoby, oferując im "rodzinę" i poczucie przynależności.
  • Tatuowanie (Irezumi): Charakterystyczne, pełne tatuaże pokrywające ciało; są ukrywane pod ubraniem. Stanowią znak przynależności i odstraszają potencjalnych rywali.
  • Działalność: Tradycyjnie wymuszenia i haracze; współcześnie także narkotyki, cyberprzestępczość.
  • Stygmatyzacja: Bycie członkiem Yakuzy lub posiadanie tatuaży jest w Japonii bardzo stygmatyzujące i utrudnia normalne funkcjonowanie (np. wynajem mieszkania, zaciągnięcie kredytu).

Przestępczość Zorganizowana w Polsce

  • Lata 90. (Okres transformacji): Gwałtowny rozwój grup, takich jak mafia pruszkowska i wołomińska.
    • Działalność: Przemyt (alkohol, papierosy), wymuszenia haraczy, porwania dla okupu (nowe zjawisko związane z pojawieniem się prywatnych fortun), zabójstwa na zlecenie.
  • Stan Obecny (Współczesność): Grupy działają w sposób bardziej wyspecjalizowany i "białokołnierzykowy".
    • Cyberprzestępczość: Oszustwa "na BLIK", "na pracownika banku", instalowanie zdalnego pulpitu (np. AnyDesk). Call center często znajdują się poza granicami Polski (np. Bułgaria, Niemcy).
    • Wyłudzenia VAT (Karuzele VAT-owskie): Generowanie fikcyjnego obrotu towarami w celu wyłudzenia zwrotu podatku VAT.
    • Wyłudzenia dotacji: Np. wyłudzenia dotacji unijnych (np. z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa) przez fikcyjne grupy producenckie.
    • "Mafie śmieciowe": Transport odpadów (często niebezpiecznych, medycznych) z krajów zachodnich (gdzie utylizacja jest droga) i nielegalne składowanie ich w Polsce (zakopywanie w lasach, żwirowiskach).
    • Pranie brudnych pieniędzy: Legalizowanie środków pochodzących z przestępstw, np. poprzez inwestycje w nieruchomości (działalność deweloperska).
  • Wyzwania: Międzynarodowy charakter grup (np. grupy ukraińskie, bułgarskie), wykorzystanie nowoczesnych technologii i komunikatorów (Telegram, WhatsApp) do rekrutacji i koordynacji.
  • Zwalczanie: Wymaga współpracy wielu instytucji (Policja, Krajowa Administracja Skarbowa - KAS, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska - WIOŚ).