Psychologiczne Aspekty Przestępczości i Metody Wykrywcze¶

Przygotowanie do Przesłuchania i Motywacje Sprawców¶

Przed przystąpieniem do przesłuchania, szczególnie w sprawach o poważne przestępstwa, takie jak zabójstwo, kluczowe jest dogłębne przygotowanie funkcjonariuszy. Proces ten obejmuje zebranie informacji na temat podejrzanego:

Czy jest recydywistą?
Jaki był jego modus operandi (sposób działania) przy poprzednich przestępstwach?
Jaka była jego relacja z ofiarą?
Jakie były okoliczności zdarzenia?

Analiza Motywacji¶

Funkcjonariusze dążą do zrozumienia motywów działania sprawcy. Czasem motywacje te są ustalane dopiero w trakcie przesłuchania i bywają absurdalne lub niezrozumiałe dla osób funkcjonujących w ramach norm społecznych.

Przykład: Mężczyzna dokonał zabójstwa nastolatki, ponieważ nie przyjęto mu butelki w punkcie skupu, co uniemożliwiło mu zakup alkoholu. Swoją frustrację wyładował na przypadkowej, postrzeganej jako "łatwa" ofiara.

Z analiz kryminalistycznych wynika, że przy zabójstwach często występuje bezpośrednia korelacja między ofiarą a sprawcą. Sprawcy poszukuje się w najbliższym otoczeniu (mąż, żona, partner, kochanek). Rzadziej są to inni członkowie rodziny, choć takie przypadki również się zdarzają.

Przykład motywu ekonomicznego: Sprawa opiekunki, która zabijała starsze osoby w celu przywłaszczenia ich dóbr materialnych. Sprawa została rozwiązana po kilkunastu latach, gdy DNA kobiety (zabezpieczone na sznurze użytym do skrępowania ofiary) zostało wprowadzone do bazy danych po jej zatrzymaniu za kradzież sklepową. Dopiero analiza dakyloskopijna połączyła te dwa zdarzenia.

Kluczowe Zagadnienia Psychologii Kryminalistycznej¶

Psychologiczna sylwetka sprawcy odgrywa kluczową rolę w procesie wykrywczym oraz w opracowywaniu metod profilaktycznych.

Motywy i Mechanizmy Przestępczości¶

Identyfikuje się kilka głównych motywów popełniania przestępstw:

Zysk materialny: np. kradzież, oszustwo.
Zaspokojenie potrzeb emocjonalnych: Szczególnie widoczne w przypadkach przemocy domowej.
- Odwrócenie ról: Zdarza się, że długotrwała ofiara przemocy domowej, po osiągnięciu punktu kulminacyjnego, sama staje się sprawcą.
Chęć dominacji i kontroli: Charakterystyczna dla przemocy seksualnej i domowej.
Impulsywność: Działanie wynikające z braku kontroli nad emocjami.
Zaburzenia osobowości.

Czynniki Psychologiczne i Biologiczne¶

Badanie przestępczości uwzględnia kierunek biologiczny, analizując cechy osobowości, charakteru, a także podłoże genetyczne czy antropologiczne.

Zaburzenia Osobowości¶

Jest to definicja kluczowa: zaburzenia osobowości rozumiane są jako nieprawidłowe zachowanie utrudniające lub uniemożliwiające przystosowanie się do życia społecznego i stosowanie do norm społecznych.

Osoby te uważają, że ich potrzeby są najważniejsze i mają prawo zaspokajać je w każdy, uznany przez siebie za słuszny, sposób.
W strukturze zaburzeń osobowości mieszczą się pojęcia takie jak charakter (zespół cech i reakcji określających predyspozycje psychiczne) oraz temperament. Cechy te są częściowo wrodzone, a częściowo nabyte.

Typy zaburzeń:

Osobowość antyspołeczna (psychopatia): Charakteryzuje się brakiem lęku, deficytem empatii, brakiem wyrzutów sumienia, niezdolnością do nawiązywania trwałych relacji i niezrozumieniem emocji innych.
Osobowość narcystyczna: Współcześnie często diagnozowana u sprawców.
Inne: Schizofrenia, zaburzenie typu borderline (chwiejne emocjonalnie), paranoiczne, schizoidalne.

Czynniki Biologiczne¶

Dysfunkcje mózgowe: np. uszkodzenie płata czołowego.
Przykład: Osoba, która po wypadku samochodowym i uderzeniu w głowę doznała uszkodzenia płata czołowego, stała się skrajnie agresywna, co doprowadziło do zabójstwa personelu medycznego.

Czynniki Społeczne i Środowiskowe¶

Środowisko wychowawcze ma fundamentalny wpływ na kształtowanie się postaw przestępczych.

Traumatyczne dzieciństwo: Zaniedbanie, przemoc, brak opieki.
Wpływ grup rówieśniczych: Gangi, subkultury. Dzieci nieznajdujące akceptacji i zrozumienia w domu rodzinnym, poszukują ich w grupach, które często wymuszają zachowania destrukcyjne.
Ubóstwo i brak perspektyw: Stygmatyzacja (np. w szkole) prowadzi do niskiego poczucia własnej wartości, co skutkuje apatią lub agresją. Takie osoby łatwiej wchodzą w środowiska przestępcze w poszukiwaniu akceptacji.
Rodzina dysfunkcyjna: Obecność alkoholu, agresji, brak szacunku między rodzicami, ubóstwo (często wynikające z odbywania wyroków przez rodziców). W takich warunkach dziecko normalizuje patologiczne zachowania i traci zdolność do prawidłowej oceny konsekwencji swoich działań.

Sygnały Ostrzegawcze u Dzieci¶

Pewne zachowania w okresie dziecięcym mogą być prognostykiem późniejszych zachowań przestępczych:

Agresja wobec ludzi i zwierząt.
Znęcanie się nad zwierzętami: Jest to cecha często występująca w biografiach seryjnych morderców.
Wszczynanie bójek, używanie niebezpiecznych przedmiotów.
Fizyczne okrucieństwo wobec słabszych.
Kradzieże (w tym rozbójnicze) jako forma testowania granic.
Podpalenia: Często występują jako kolejny etap po znęcaniu się nad zwierzętami.

Badania Poligraficzne (Wariograf)¶

Badanie wariografem, potocznie zwane "wykrywaczem kłamstw", jest metodą budzącą kontrowersje, lecz stosowaną w procesach wykrywczych.

Status Prawny w Polsce¶

Należy zapamiętać, że w polskim systemie prawnym badanie poligraficzne na chwilę obecną nie jest uznawane za dowód w sprawie. Może ono jednak stanowić materiał pomocniczy lub sugestię dla organów ścigania. (Inaczej niż np. w USA, gdzie jest dopuszczalny).

Zasada Działania¶

Wbrew obiegowej opinii, wariograf nie wykrywa kłamstw. Jego działanie polega na czymś innym:

Urządzenie rejestruje zmiany fizjologiczne organizmu (ciśnienie krwi, tętno, oddech, przewodność elektryczna skóry) w odpowiedzi na bodźce (pytania).
Celem badania jest ustalenie, czy u osoby badanej występuje ślad pamięciowy związany z danym zdarzeniem. Silna, mimowolna reakcja fizjologiczna na konkretne pytanie (np. o detal znany tylko sprawcy) sugeruje posiadanie takiej wiedzy lub emocjonalne powiązanie z faktem.

Kluczowa Rola Eksperta¶

Skuteczność badania poligraficznego nie zależy od samego urządzenia, ale od kompetencji i przygotowania osoby prowadzącej badanie (np. eksperta Jacka Bieńkuńskiego).

Ekspert musi dogłębnie zapoznać się z aktami sprawy.
Sztuka polega na odpowiednim sformułowaniu pytań – muszą być one precyzyjne i dotykać istoty sprawy, aby wywołać ewentualną reakcję.
Sprawcy często dobrowolnie poddają się badaniu, licząc, że uda im się "oszukać maszynę", co jest praktycznie niemożliwe przy dobrze przeprowadzonym teście.

Przykłady Zastosowania¶

Sprawa sędziego (lata 90.): Mimo prób oszukania urządzenia, badanie wykazało jego związek ze sprawą, co (w połączeniu z innymi dowodami) doprowadziło do skazania.
Sprawa Beaty Pasik (napad na butik "U Timo"): Badanie przeprowadzone po latach wykazało, że mimo odbycia kary, badana nadal ma związek ze zdarzeniem.
Sprawa zaginięcia Beaty Klimek: Badaniu poddano męża zaginionej w celu weryfikacji jego zeznań.