Psychologia Sprawców Przestępstw: Analiza Zachowań i Motywacji¶

Analiza Komunikacji Niewerbalnej w Wykrywaniu Kłamstwa¶

Kluczowym elementem psychologii kryminalistycznej jest analiza zachowań, w tym mowy ciała, w celu oceny wiarygodności osób, w tym sprawców przestępstw. Analiza ta opiera się na założeniu, że ludzkie ciało wysyła sygnały, często mimowolne, które mogą być sprzeczne z treścią wypowiedzi werbalnej.

Niespójność Komunikatów: Gdy Ciało Mówi Co Innego Niż Usta¶

Podstawowym sygnałem wskazującym na nieszczerość jest rozbieżność między komunikacją werbalną a niewerbalną. Sprawca, starając się zatuszować prawdę, koncentruje się na doborze słów, tracąc jednocześnie kontrolę nad mimowolnymi reakcjami ciała.

Przykłady z analizowanych przypadków (Susan Smith, Katarzyna Waśniewska, Chris Watts):

Brak adekwatnych emocji: Opowiadanie o tragicznych wydarzeniach (porwanie, zaginięcie dziecka) bez widocznego smutku, łez czy zmarszczonego czoła. Zamiast tego pojawiają się mikroekspresje, takie jak tłumione, nieadekwatne uśmiechy.
Sztuczność: Głos może być sztucznie załamany, a wzrok "zawieszony", co sugeruje odgrywanie roli, a nie autentyczne przeżywanie emocji.
Mowa w czasie przeszłym: Używanie czasu przeszłego w odniesieniu do osoby, która rzekomo żyje i jest zaginiona (np. "była naszą perełką"). Jest to podświadome zdradzanie wiedzy o śmierci tej osoby.

Mimowolne Reakcje Fizjologiczne¶

Silny stres związany z kłamstwem wywołuje w organizmie szereg reakcji fizjologicznych, nad którymi trudno jest zapanować. Są to te same reakcje, które mierzy poligraf (wykrywacz kłamstw).

Przyspieszone tętno i oddech.
Pocenie się: Zmiana przepuszczalności skóry (np. Chris Watts pocący się tak intensywnie, że zsuwały mu się okulary).
Przełykanie śliny: Często widoczne u osób zestresowanych, próbujących ukryć prawdę.
Gwałtowne reakcje: Nagłe odwrócenie się na dźwięk radia policyjnego (jak Chris Watts), zdradzające obawę przed demaskacją.

Werbalne i Behawioralne Sygnały Kłamstwa¶

Nadmierna szczegółowość: Podawanie przesadnej liczby detali (np. dokładne nazwy ulic), aby uwiarygodnić zmyśloną historię. Jest to nieskuteczna technika, ponieważ w stanie szoku ludzie rzadko zapamiętują tak precyzyjne szczegóły.
Unikanie odpowiedzi: Zamiast odpowiedzieć na bezpośrednie pytanie (np. "Gdzie jest dziecko?"), osoba zmienia temat lub odpowiada pytaniem na pytanie ("To jest moje dziecko"), aby uniknąć konfrontacji z prawdą. Charakterystyczne są również pauzy i chwile ciszy przed udzieleniem odpowiedzi.
Nienaturalny kontakt wzrokowy: Zarówno unikanie wzroku, jak i nienaturalnie długie, intensywne wpatrywanie się w rozmówcę mogą być próbą manipulacji i przekonania o swojej prawdomówności.
Gest otwartych dłoni: Jest to świadoma lub podświadoma próba pokazania, że "niczego się nie ukrywa". Jednak w połączeniu z innymi sygnałami kłamstwa, gest ten traci na wiarygodności.

Psychologiczne Podłoże Zachowań Przestępczych¶

Psychologia kryminalistyczna to dziedzina interdyscyplinarna, która bada czynniki biologiczne, psychologiczne, społeczne i środowiskowe wpływające na popełnianie przestępstw. Analizuje motywy, mechanizmy działania oraz psychiczne uwarunkowania sprawców.

Główne Motywy Działania Sprawców¶

Zysk materialny:
- Jest to dominujący motyw w przestępczości ekonomicznej (kradzieże, oszustwa, wyłudzenia).
- Sprawcy często usprawiedliwiają swoje działania, twierdząc, że "nikogo nie zabili", czując się przestępcami mniejszej wagi.
- Obserwuje się tendencję przenoszenia działalności z przestępczości kryminalnej (np. rozboje) na ekonomiczną (np. wyłudzenia leasingu, dotacji unijnych) z uwagi na mniejsze postrzegane ryzyko i potencjalnie wyższy zysk.
Zaspokojenie potrzeb emocjonalnych:
- Charakterystyczne dla przemocy domowej i seksualnej. Motywem jest chęć dominacji, kontroli, rozładowania wewnętrznego napięcia.
- W przemocy domowej często występuje cykl przemocy:
  1. Faza narastania napięcia.
  2. Akt przemocy (wybuch agresji).
  3. Faza "miesiąca miodowego" (sprawca przeprasza, okazuje skruchę, obdarowuje ofiarę).
Impulsywność i brak kontroli nad emocjami:
- Działania te są często powiązane z zaburzeniami osobowości (np. osobowość chwiejna emocjonalnie), chorobami psychicznymi lub dysfunkcjami mózgu.

Czynniki Predysponujące do Zachowań Przestępczych¶

Ważna uwaga: Poniższe czynniki są korelacjami zidentyfikowanymi w badaniach nad skazanymi przestępcami. Nie oznaczają one, że każda osoba z daną cechą stanie się przestępcą.

Czynniki biologiczne i psychologiczne:
- Zaburzenia osobowości: Antyspołeczne zaburzenie osobowości, psychopatia.
- Choroby psychiczne: Schizofrenia, choroba afektywna dwubiegunowa.
- Dysfunkcje mózgowe: np. uszkodzenie płata czołowego, które może wpływać na kontrolę impulsów i agresję.
Czynniki społeczne i środowiskowe:
- Dysfunkcyjna rodzina: Przemoc, zaniedbanie w dzieciństwie, wzorce przestępcze przekazywane przez rodziców.
- Wpływ grup rówieśniczych: Poczucie siły i anonimowości w grupie (np. pseudokibice, gangi).
- Ubóstwo i brak perspektyw: Mogą prowadzić do wyboru drogi przestępczej jako jedynej dostępnej ścieżki.

Klasyfikacja Sprawców Przestępstw¶

Przestępcy impulsywni (działający pod wpływem emocji):
- Ich działania nie są zaplanowane. Działają pod wpływem chwili, często z powodu braku kontroli nad emocjami lub gdy nadarza się okazja ("okazja czyni złodzieja").
Przestępcy zorganizowani:
- Planują swoje działania, starając się minimalizować ryzyko.
- Działają w grupach, gdzie występuje podział ról, co prowadzi do rozmycia odpowiedzialności.
- Ciągle ewoluują i doskonalą swoje metody, ucząc się na błędach i wykorzystując nowe technologie (np. szyfrowane komunikatory, decentralizacja produkcji).
Przestępcy z zaburzeniami psychicznymi:
- Ich działania są motywowane chorobą, urojeniami lub halucynacjami.
- Przykładem mogą być seryjni mordercy, którzy wierzą, że ich misją jest "oczyszczenie świata" z określonej grupy ludzi (np. prostytutek).
Psychopaci i Socjopaci:
- Charakteryzuje ich brak empatii i wyrzutów sumienia.
- Są mistrzami manipulacji i często znają swoje ofiary, wykorzystując ich zaufanie. Ich działania są chłodne i wykalkulowane.