Analiza Zachowań Przestępczych i Rola Świadka¶

Psychologia Świadka i Ocena Wiarygodności Zeznań¶

Psychologia świadka odgrywa kluczową rolę w procesie dochodzeniowo-śledczym, wspierając organy ścigania w ocenie wiarygodności zeznań. Doświadczenie funkcjonariuszy, zdobyte podczas tysięcy przesłuchań, pozwala na intuicyjne wyczucie, kiedy świadek może mijać się z prawdą. Kluczowe jest rozróżnienie, czy dzieje się to w sposób świadomy (celowe kłamanie), czy nieświadomy, np. poprzez generowanie fałszywych wspomnień.

Kluczowe Aspekty Przesłuchania i Okazania¶

Wpływ Sugestii: Sposób zadawania pytań ma ogromny wpływ na treść zeznań. Pytania sugestywne mogą zniekształcić wspomnienia świadka.
Przygotowanie do Przesłuchania: W przypadku poważnych przestępstw (zabójstwa, gwałty, wyłudzenia) staranne przygotowanie się funkcjonariusza, prokuratora czy sędziego do przesłuchania jest fundamentalne dla jego skuteczności.
Procedura Okazania Sprawcy: Historycznie procedury te były wadliwe, co prowadziło do pomyłek (np. wskazanie funkcjonariusza jako sprawcy). Współczesne standardy wymagają, aby osoby przybrane do okazania były:
- Niezwiązane ze sprawą.
- Podobne fizycznie do osoby podejrzanej, aby uniknąć sytuacji, w której jedna osoba wyraźnie się wyróżnia i jej wybór jest podświadomie sugerowany świadkowi.

Teoretyczne Podstawy Zachowań Przestępczych¶

Psychologia kryminalistyczna analizuje psychologiczne i społeczne czynniki prowadzące do łamania norm prawnych. Wyróżnia się cztery główne nurty teoretyczne wyjaśniające genezę przestępczości.

Główne Teorie Kryminologiczne¶

Teorie Biologiczne: - Nawiązują do koncepcji Cesare Lombroso. - Zakładają, że predyspozycje do zachowań przestępczych są wrodzone. - Kładą nacisk na czynniki genetyczne i neurobiologiczne (np. poziom hormonów wpływający na agresję), nad którymi jednostka ma minimalną kontrolę.
Teorie Psychodynamiczne: - Źródła przestępczości upatrują w wewnętrznych, nieświadomych konfliktach i motywacjach. - Typowym przykładem jest syndrom ofiary, która staje się sprawcą. Długotrwałe doświadczanie przemocy (np. żona maltretowana przez męża) może prowadzić do punktu krytycznego, w którym ofiara dopuszcza się aktu agresji w obronie własnej lub bliskich (np. dzieci).
Teorie Behawioralne: - Zachowania przestępcze są wynikiem procesu uczenia się poprzez naśladownictwo i obserwację. - Dziecko wychowujące się w środowisku, gdzie przemoc i działalność przestępcza (np. kradzieże) są normą, z większym prawdopodobieństwem przyswoi i powieli takie wzorce w dorosłym życiu.
Teorie Społeczno-Kulturowe: - Podkreślają decydujący wpływ środowiska, struktury społecznej i norm kulturowych. - Zakładają, że jednostki wywodzące się ze środowisk patologicznych (bezdomność, uzależnienia, agresja) mają ograniczone szanse na rozwinięcie postaw prospołecznych i altruistycznych.

Czynniki Ryzyka i Strategie Prewencyjne¶

Badania identyfikują konkretne czynniki zwiększające prawdopodobieństwo wejścia na drogę przestępczą. Zrozumienie tych czynników jest podstawą do tworzenia skutecznych programów prewencyjnych.

Główne Czynniki Ryzyka¶

Wczesne doświadczenia traumatyczne: Bycie świadkiem przestępstw, przemocy lub nieodpowiednich zachowań seksualnych w dzieciństwie.
Wzorce przemocy w rodzinie: Doświadczanie lub obserwowanie przemocy domowej.
Niska samokontrola i impulsywność: Trudności w panowaniu nad emocjami i odraczaniu gratyfikacji.
Brak wsparcia społecznego i edukacji: Izolacja społeczna i ograniczony dostęp do edukacji.

Skuteczne Strategie Prewencyjne¶

Skuteczność programów prewencyjnych została potwierdzona m.in. w badaniach prowadzonych w Paryżu. Działania te skupiały się na młodzieży z dzielnic o wysokim wskaźniku przestępczości.

Programy Edukacyjne i Resocjalizacyjne: Ukierunkowanie energii dzieci i młodzieży na konstruktywne działania.
Rola Instytucji: Szkoły i organizacje (w przytoczonym przykładzie również kościół) stawały się centrami, które zapewniały wsparcie w nauce, zorganizowane zajęcia (np. gry w szachy, zajęcia manualne) i stanowiły bezpieczną alternatywę dla patologicznego środowiska domowego.

Psychologia Penitencjarna: Praca ze Skazanymi¶

Psychologia penitencjarna zajmuje się badaniem zachowań osób osadzonych w zakładach karnych, oceną skutków izolacji oraz opracowywaniem programów resocjalizacyjnych. Więźniowie są grupą intensywnie badaną, co wynika zarówno z ciekawości naukowej, jak i ich chęci do udziału w badaniach (np. ankietowych) w celu urozmaicenia monotonii życia więziennego.

Wspólne Cechy w Biografiach Osób Skazanych¶

Badania (oparte głównie na wywiadach i ankietach) wskazują na powtarzające się elementy w życiorysach przestępców:

Trudne dzieciństwo i doświadczenie przemocy na różnych etapach życia.
Poczucie wyalienowania i odrzucenia.
Brak poczucia bycia kochanym i zaopiekowanym.

Cele i Wyzwania Resocjalizacji¶

Ocena Wpływu Izolacji: Analiza psychologicznych konsekwencji długoterminowego pozbawienia wolności.
Tworzenie Programów Terapeutycznych: Stwierdzono, że samo umieszczenie skazanych w przepełnionych celach nie przynosi żadnych efektów resocjalizacyjnych. Skuteczniejsze okazują się:
- Indywidualna praca z psychologiem.
- Programy oparte na wartościach, np. wprowadzenie posługi religijnej.
Wsparcie po Wyjściu na Wolność: Kluczowym elementem zapobiegania recydywie jest zapewnienie wsparcia byłym więźniom.
- Problem Braku Zaplecza: Osoby opuszczające zakład karny często nie mają dokąd pójść – tracą kontakt z rodziną i nie posiadają środków do życia.
- Konieczność Zapewnienia Pracy i Mieszkania: Państwo i organizacje pozarządowe tworzą programy (często finansowane ze środków unijnych) mające na celu zapewnienie lokum i zatrudnienia, co jest podstawą do rozpoczęcia nowego życia. Firmy zatrudniające byłych skazanych otrzymują wsparcie finansowe, aby zminimalizować ryzyko związane z zatrudnieniem takiej osoby.

Ryzyko recydywy wzrasta drastycznie, gdy osoba opuszczająca więzienie nie otrzymuje żadnego wsparcia. Brak środków na podstawowe potrzeby (jedzenie, schronienie) niemal natychmiast popycha ją z powrotem na drogę przestępczą.