Interakcjonizm Symboliczny i Teoria Etykietowania¶

1. Wstęp do Interakcjonizmu Symbolicznego¶

Zanim przejdziemy do szczegółowej analizy teorii etykietowania, należy zrozumieć jej fundament, jakim jest interakcjonizm symboliczny. Nurt ten, wywodzący się z myśli amerykańskiego filozofa i socjologa George'a Herberta Meada, koncentruje się na analizie bezpośrednich interakcji między ludźmi.

Rola języka i symboli: Ludzie stają się istotami społecznymi dzięki językowi. Symbol to coś, co zastępuje coś innego (np. słowo "łyżka" jest symbolem przedmiotu służącego do jedzenia).
Komunikacja: Interakcja polega na wymianie symboli i znaczeń. Ludzie patrzą na siebie z perspektywy innych ("Jaźń odzwierciedlona"), co kształtuje ich tożsamość.
Struktura społeczna: Według tego podejścia struktury społeczne powstają w wyniku codziennych działań i interakcji jednostek, a nie są narzucone wyłącznie z góry.

2. Teoria Etykietowania (Naznaczania Społecznego)¶

Teoria ta (rozwijana w latach 60. XX wieku, gł. przez Howarda Beckera, Edwina Lemerta i Ervinga Goffmana) przesuwa punkt ciężkości z analizy samego sprawcy na reakcję otoczenia.

Główne założenie¶

Dewiacja nie jest cechą samego czynu, lecz wynikiem reakcji społecznej na ten czyn. To społeczeństwo (lub grupy posiadające władzę) decyduje, co jest normą, a co dewiacją, przyklejając jednostce "etykietę" (łatkę).

Etapy rozwoju dewiacji (wg Edwina Lemerta)¶

Kluczowym wkładem Lemerta jest rozróżnienie dwóch faz dewiacji, co wyjaśnia mechanizm utrwalania się kariery przestępczej.

Rodzaj dewiacji	Charakterystyka	Skutki dla tożsamości
Dewiacja Pierwotna(Primary Deviance)	Początkowe naruszenie normy (np. drobne kłamstwo, wagary, eksperymenty z używkami).	Często ignorowana, bagatelizowana lub usprawiedliwiana. Nie zmienia tożsamości jednostki – osoba nie uważa się za "dewianta".
Dewiacja Wtórna(Secondary Deviance)	Zachowanie będące reakcją na etykietę nadaną przez społeczeństwo.	Etykieta zostaje zinternalizowana (przyjęta). Jednostka zaczyna postrzegać siebie przez pryzmat nadanej łatki (np. "jestem złodziejem", "jestem nieukiem") i zachowuje się zgodnie z nią.

Mechanizm Przejścia: Zachowanie dewiacyjne -> Reakcja społeczna (kara, stygmatyzacja) -> Przyjęcie etykiety przez jednostkę -> Zmiana tożsamości -> Dewiacja wtórna (utrwalenie zachowania).

Przykłady procesu etykietowania:¶

Uczeń w szkole: Uczeń raz przyłapany na ściąganiu otrzymuje łatkę "nieuczciwego". Nawet gdy później stara się pracować samodzielnie, nauczyciele patrzą na niego podejrzliwie. Uczeń uznaje, że starania nie mają sensu ("i tak mam złą opinię"), więc zaczyna ściągać notorycznie.
Były więzień: Osoba po odbyciu kary chce wrócić do społeczeństwa, ale posiada etykietę "bandyty". Brak zaufania społecznego i odmowy zatrudnienia spychają ją z powrotem na drogę przestępstwa (recydywa).

3. Stygmatyzacja i Rola Władzy¶

Erving Goffman i pojęcie Stygmatu¶

Goffman wprowadził pojęcie stygmatyzacji jako procesu naznaczania "społeczną skazą".

Charakter pejoratywny: Etykieta zmienia sposób postrzegania osoby przez otoczenie, niezależnie od jej aktualnego zachowania.
Samospełniająca się przepowiednia: Społeczne oczekiwanie, że dana osoba zachowa się źle (bo jest "dewiantem"), prowokuje ją do spełnienia tego oczekiwania. Wykluczenie (np. przez policję, media, sądy) zamiast resocjalizacji utrwala patologię.

Relatywizm kulturowy i władza¶

To, co uznajemy za dewiację, zależy od kontekstu kulturowego i tego, kto ustala normy (rola władzy i nierówności społecznych).

Przykład kulturowy: Kobieta z odkrytą głową w kulturze zachodniej jest normą, w ortodoksyjnej kulturze muzułmańskiej może być uznana za dewiantkę.
Przykład historyczny/społeczny: Mężczyzna wysyłający córkę do szkoły w czasach, gdy edukacja była tylko dla chłopców, mógł być etykietowany jako "dziwak", mimo że z dzisiejszej perspektywy był innowatorem.
Wniosek: Grupy dominujące narzucają swoje definicje moralności. Reakcja społeczna może prowadzić zarówno do marginalizacji jednostki, jak i do normalizacji pewnych zachowań w czasie.

4. Kontekst Uzupełniający: Zarządzanie Emocjami (Arlie Hochschild)¶

W ramach omówienia metod badawczych w socjologii (nawiązanie do wideo o interakcjonizmie), poruszono temat komercjalizacji ludzkich uczuć.

Praca emocjonalna (Emotional Labor): Badania Arlie Hochschild (m.in. nad personelem pokładowym) wykazały, że współczesny rynek pracy wymaga nie tylko wysiłku fizycznego czy umysłowego, ale także panowania nad emocjami.
Uśmiech jako narzędzie: W sektorze usług (np. stewardessy, kelnerzy) uśmiech i uprzejmość przestają być wyrazem prywatnych uczuć, a stają się "własnością firmy" i narzędziem pracy.
Dystans do emocji: Pracownicy często muszą oddzielać swoje prawdziwe odczucia od tych prezentowanych na zewnątrz ("managed heart"), co może prowadzić do alienacji i dystansu wobec własnych emocji.

Podsumowanie kluczowych nazwisk do zapamiętania:

Howard Becker: Definicja dewiacji jako wyniku etykietowania.
Edwin Lemert: Podział na dewiację pierwotną i wtórną.
Erving Goffman: Stygmatyzacja, instytucje totalne (zakłady karne), samospełniająca się przepowiednia.
George Herbert Mead: Podstawy interakcjonizmu symbolicznego.