Metody i Techniki¶

Definicja i Podział Kryminalistyki¶

Kryminalistyka jest nauką zajmującą się wykrywaniem, ujawnianiem, zabezpieczaniem oraz analizą śladów związanych z przestępstwami. Jej nadrzędnym celem jest wytypowanie, wykrycie i udowodnienie sprawstwa na podstawie zgromadzonych dowodów rzeczowych.

Działania kryminalistyczne opierają się na trzech głównych filarach metodologicznych:

Metody Techniczne (badanie śladów i dowodów rzeczowych)
Metody Taktyczne (sposób prowadzenia czynności procesowych i operacyjnych)
Metody Organizacyjne (planowanie, koordynacja i logistyka procesu wykrywczego)

Metody Techniczne: Ujawnianie i Analiza Śladów¶

Metody techniczne obejmują procedury i narzędzia używane do fizycznego ujawniania, dokumentowania i analizy śladów na miejscu zdarzenia oraz w laboratorium.

Ślady Daktyloskopijne (Linie papilarne)¶

Metody Kudrowe (Proszki): Stosowanie proszków daktyloskopijnych (czarne, białe, magnetyczne) do wywoływania śladów na powierzchniach gładkich.
Metody Chemiczne:
- Nihydryna: Reaguje z aminokwasami w pocie (fioletowy kolor), stosowana na powierzchniach porowatych (np. papier).
- Azotan srebra: Reaguje z chlorkami (ciemnieje pod wpływem światła).
- Cyjanoakryl (Superglue): Parowanie cyjanoakrylem powoduje polimeryzację na śladzie (biały nalot), skuteczny na powierzchniach gładkich, nienasiąkliwych.
Metody Fizyczne:
- VMD (Vacuum Metal Deposition): Nanoszenie par metali (np. złota, cynku) w próżni; bardzo czuła metoda dla powierzchni trudnych (szkło, plastik).
- Luminiscencja: Wykorzystanie światła laserowego lub UV do wzbudzania fluorescencji śladu.

Ślady Krwawe¶

Luminol: Najbardziej znany test orientacyjny; w reakcji z żelazem w hemoglobinie wywołuje chemiluminescencję (niebieskawe świecenie). Wykrywa śladowe ilości krwi, nawet po próbach zmycia.
Bluestar: Nowszy odpowiednik luminolu, działający na tej samej zasadzie.
Testy Przesiewowe:
- Tetrametylobenzydyna (TMB): Test barwny.
- Fenoloftaleina: Test barwny (reakcja na różowo).
- Hemastix: Paski testowe szybkiego reagowania na hemoglobinę.
Podczerwień (IR): Krew silnie absorbuje promieniowanie podczerwone, co pozwala na jej wizualizację na ciemnych lub wzorzystych powierzchniach, gdzie jest niewidoczna gołym okiem.

Ślady Biologiczne (Inne niż krew)¶

Do lokalizacji śladów takich jak nasienie, ślina czy mocz wykorzystuje się:

Alternatywne Źródła Światła (ALS): Światło UV i światło niebieskie w połączeniu z filtrami (żółtymi, pomarańczowymi) do obserwacji fluorescencji.
Podczerwień (IR).

Ślady Mechanoskopijne (Narzędzia, Włamania)¶

Mikroskopia Stereoskopowa: Badanie porównawcze cech narzędzi (np. łomów) i śladów przez nie pozostawionych.
Odlewy: Użycie mas silikonowych lub innych mas odlewniczych do zabezpieczenia trójwymiarowych śladów (np. na zamkach).
Fotografia: Dokumentacja z odpowiednim oświetleniem (np. ukośnym) w celu uwidocznienia mikrorys.

Ślady Traseologiczne (Obuwie, Opony)¶

Odlewy: Podobnie jak w mechanoskopii, do śladów wgłębionych (np. w błocie).
Folia Elektrostatyczna: Do zabezpieczania śladów pyłowych (kurzu) z powierzchni gładkich.
Techniki Fotograficzne: Oświetlenie ukośne.
Skanery 3D: Cyfrowa traseologia do tworzenia precyzyjnych modeli śladów.

Ślady Broni Palnej (Balistyczne)¶

Mikroskopia Porównawcza: Analiza łusek i pocisków w celu identyfikacji cech indywidualnych broni.
Testy na GSR (Gunshot Residue): Badanie obecności pozostałości po wystrzale (ołów, antymon, bar) na dłoniach lub odzieży, często przy użyciu mikroskopu elektronowego (SEM).
Analiza Trajektorii Pocisków: Odtwarzanie toru lotu pocisku.

Zabezpieczanie Śladów¶

Kluczowy element procesu, mający na celu ochronę przed kontaminacją i degradacją.

Ślady Biologiczne (DNA):
- Użycie sterylnych wymazówek.
- Pakowanie w opakowania papierowe (koperty, torby), nigdy foliowe (ryzyko zapleśnienia).
- Próbki muszą być wysuszone przed zapakowaniem.
- Przechowywanie w niskich temperaturach (chłodzenie lub mrożenie).
Ślady Chemiczne:
- Zabezpieczanie w hermetycznych, szklanych pojemnikach (np. fiolki).
- Unikanie kontaktu z tworzywami sztucznymi, które mogą reagować z próbką.
Ślady Daktyloskopijne:
- Przenoszenie na folię daktyloskopijną.
- Zabezpieczanie całego przedmiotu lub jego fragmentu (np. wycięcie fragmentu szyby).

Metody Laboratoryjne¶

Badania DNA:
- PCR (Reakcja Łańcuchowa Polimerazy): Powielanie materiału genetycznego.
- STR (Krótkie Powtórzenia Tandemowe): Podstawa współczesnej identyfikacji genetycznej.
- Analiza mitochondrialnego DNA (mtDNA): Stosowana przy zdegradowanym materiale.
- Genealogia Genetyczna: Wykorzystanie baz danych do poszukiwania pokrewieństwa.
Badania Chemiczne:
- Chromatografia i Spektrometria Masowa: Identyfikacja narkotyków, substancji wybuchowych, toksyn.
- Spektrometria Podczerwieni (FTIR): Analiza składu chemicznego.
Badania Daktyloskopijne:
- Analiza Porównawcza Minucji: Ręczna i komputerowa analiza cech charakterystycznych linii papilarnych.
- AFIS (Automated Fingerprint Identification System): Komputerowa baza danych odcisków palców.
Balistyka: Analiza mikroskopowa pocisków; podział na balistykę wewnętrzną, zewnętrzną i końcową.
Mikroślady: Badania włókien, pyłków, farb, szkła, metali przy użyciu różnych technik mikroskopowych i mikrochemicznych.

Techniki Dokumentacyjne¶

Fotografia Kryminalistyczna: Zdjęcia ogólne (orientacyjne), szczegółowe (umiejscowienie śladów) i makro (detale śladów); fotografia z filtrami, w podczerwieni (IR) i UV.
Skanowanie 3D i Fotogrametria: Cyfrowa rekonstrukcja miejsca zdarzenia, analiza przestrzenna.
Drony i Kamery Termowizyjne: Używane do oględzin rozległych terenów, poszukiwań ciał, rekonstrukcji wypadków.

Nowoczesne Metody i Technologie¶

Sztuczna Inteligencja (AI): Automatyczna analiza obrazów (np. wykrywanie minucji).
DeepFake Forensics: Analiza autentyczności i manipulacji nagrań cyfrowych.
Skanery LIDAR: Precyzyjne rekonstrukcje 3D.
Analiza Mikrobiomu: Nowy typ śladu, badanie unikalnych profili bakteryjnych.

Metody Taktyczne: Interakcja i Prowadzenie Czynności¶

Metody taktyczne to techniki i zasady regulujące sposób prowadzenia czynności procesowych i operacyjnych w celu uzyskania wiarygodnych informacji (głównie od ludzi) przy jednoczesnym zapewnieniu legalności i skuteczności.

Kluczowe cechy: legalność, etyczność, planowość, nienaruszalność dóbr osobistych, minimalizacja ryzyka błędu.

Podstawowe Metody Taktyczne¶

Oględziny (Miejsca, Rzeczy, Osób):
- Zasada niepowtarzalności oględzin: Czynność ta jest z natury niemożliwa do powtórzenia w identycznych warunkach.
- Elementy taktyki: plan działania, ścisła współpraca technika i prowadzącego, unikanie kontaminacji (zanieczyszczenia) śladów, precyzyjna dokumentacja (opis, szkic, zdjęcia).
Okazanie (Osób i Rzeczy):
- Metoda porównawcza służąca rozpoznaniu osoby lub przedmiotu przez świadka.
- Zasady taktyczne: Brak sugestii. W przypadku okazania osób, musi być ono przeprowadzone z udziałem "figurantów" (co najmniej 3 osoby) o podobnym wyglądzie do osoby podejrzewanej.
Konfrontacja:
- Jednoczesne przesłuchanie dwóch osób, których zeznania są sprzeczne. Stosowana po wyczerpaniu innych metod weryfikacji.
Eksperyment Procesowy:
- Odtworzenie przebiegu zdarzenia (lub jego fragmentu) w warunkach zbliżonych do rzeczywistych w celu weryfikacji wersji śledczych (np. czy świadek mógł widzieć zdarzenie z danej odległości).
Wizja Lokalna:
- Odtworzenie czynności związanych z przestępstwem w miejscu, w którym się ono faktycznie wydarzyło, w celu weryfikacji zeznań lub ustalenia trasy sprawcy.
Czynności Operacyjno-Rozpoznawcze:
- Obserwacja, zakup kontrolowany, podsłuch (za zgodą sądu), działania "pod przykryciem".
Taktyka Pracy z Wersjami Śledczymi:
- Tworzenie i weryfikacja hipotez (wersja główna i wersje alternatywne), aby uniknąć błędów poznawczych (np. "widzenia tunelowego").

Przesłuchanie – Proces i Strategie¶

Jest to jedna z najważniejszych i najstarszych metod taktycznych, będąca ustrukturyzowanym procesem pozyskiwania informacji.

Cel: Uzyskanie wiarygodnych, obiektywnych i pełnych informacji przy poszanowaniu praw osoby przesłuchiwanej.
Podstawy Teoretyczne:
- Pamięć: Jest rekonstrukcyjna, a nie odtwórcza. Jest podatna na sugestie, stres i zniekształcenia.
- Stres: Wysoki poziom stresu i presja obniżają zdolność do przypominania szczegółów. Podejście empatyczne i neutralne zwiększa ilość pozyskiwanych informacji.
- Komunikacja: Kluczowe jest aktywne słuchanie, neutralność i unikanie ocen.

Modele Przesłuchań¶

Model Konfrontacyjny (Tradycyjny): Oparty na presji, podkreślaniu sprzeczności. Współcześnie krytykowany z uwagi na wysokie ryzyko generowania fałszywych przyznań i zniekształcania zeznań.
Model Informacyjny: Oparty na współpracy i neutralności. Traktuje osobę jako źródło informacji. Zgodnie z badaniami (np. Meissnera) prowadzi do uzyskania większej ilości prawdziwych informacji.
Modele Strukturalne (Współczesne):
- Model PEACE (PIS): Etyczny model oparty na silnych podstawach empirycznych (Planowanie, Zaangażowanie, Uzyskanie relacji, Zakończenie, Ewaluacja).
- Wywiad Kognitywny (Cognitive Interview): Metoda oparta na psychologii pamięci (Fischer & Geiselman). Techniki obejmują: odtwarzanie kontekstu, swobodne opowiadanie, zmianę perspektywy, zmianę kolejności wydarzeń. Zwiększa ilość poprawnych informacji o 25-45%.
- SUE (Strategic Use of Evidence): Strategia opóźnionego ujawniania dowodów w celu oceny spójności relacji podejrzanego bez stosowania presji.

Fazy Profesjonalnego Przesłuchania¶

Faza Przygotowawcza: Analiza materiałów, wyznaczenie celów, ocena stanu osoby, przygotowanie miejsca.
Faza Wstępna: Przedstawienie się, wyjaśnienie celu, bezwzględne pouczenie o prawach, budowanie relacji (rapportu).
Faza Narracyjna: Zachęcenie do swobodnej, nieprzerywanej opowieści. Przesłuchujący jest bierny, aktywnie słucha, nie ocenia i nie sugeruje.
Faza Pytań Dopełniających: Uzupełnianie luk i wyjaśnianie niejasności. Zasada: od pytań otwartych do zamkniętych.
Faza Konfrontacji (Dowodowej): Stosowana tylko w razie potrzeby. Neutralne i rzeczowe zestawienie relacji z dowodami, bez agresji.
Faza Końcowa: Podsumowanie, możliwość korekty przez osobę, wyjaśnienie dalszych kroków, profesjonalne zakończenie.
Faza Ewaluacji: Analiza uzyskanych danych po zakończeniu przesłuchania.

Formułowanie Pytań¶

Otwarte (Zalecane): "Proszę opowiedzieć...", "Co się stało potem?", "Jak wyglądała...". Minimalizują ryzyko sugestii.
Zamknięte: "Czy pojazd był czerwony?". Używane do precyzowania detali.
Sugestywne (Niedozwolone): "Ten mężczyzna był pijany, prawda?". Zniekształcają pamięć i są błędem.
Pamięciowe (Wywiad Kognitywny): "Proszę opowiedzieć o zdarzeniu od końca do początku", "Jakie dźwięki Pani słyszała?".

Prawa Osoby Przesłuchiwanej¶

Prawo do informacji o celu przesłuchania i swoich prawach.
Prawo do obrony (obecności obrońcy/adwokata).
Prawo do odmowy składania zeznań lub odpowiedzi na pytania, które mogłyby obciążyć osobę lub jej najbliższych (zgodnie z art. 182 K.p.k. - tzw. prawo do milczenia).
Prawo do humanitarnego traktowania (Konstytucyjny zakaz tortur, przemocy, presji psychicznej - art. 171 K.p.k.).
Prawo do obecności osoby zaufanej (dotyczy nieletnich lub osób wrażliwych, np. psychologa).

Niedozwolone Metody Przesłuchania¶

Stosowanie tych metod prowadzi do nieważności zeznań (art. 168 K.p.k.) oraz odpowiedzialności karnej funkcjonariusza.

Przemoc fizyczna (bicie, szarpanie, rażenie prądem).
Przymus psychiczny (groźby wobec osoby lub jej rodziny, zastraszanie, upokarzanie).
Deprywacja (pozbawianie snu, jedzenia, wody).
Wymuszanie odpowiedzi ("Nie kłam, musisz się przyznać").
Stosowanie środków chemicznych lub substancji zmieniających świadomość.

Metody Organizacyjne: Planowanie i Koordynacja¶

Metody organizacyjne to "szkielet" procesu wykrywczego. Nie polegają na badaniu śladów ani interakcji z ludźmi, lecz na zorganizowaniu całego procesu tak, aby był efektywny, logiczny i zgodny z prawem.

Definicja i Cele¶

Zapewnienie planowości działań, koordynacji między różnymi funkcjonariuszami i ekspertami, ustalenie właściwej kolejności czynności oraz efektywne wykorzystanie zasobów (czasu, sprzętu, ludzi).

Główne Obszary Zastosowania¶

Planowanie czynności wykrywczych: Tworzenie harmonogramów, ustalanie priorytetów, przydział zadań.
Organizacja pracy na miejscu zdarzenia: Wyznaczenie stref (wewnętrznej, zewnętrznej), kontrola dostępu, zarządzanie zespołem, zapobieganie kontaminacji.
Tworzenie i weryfikacja wersji kryminalistycznych: Organizacja procesu analitycznego.
Utrwalanie informacji i dokumentacja: Zarządzanie obiegiem dokumentów, protokołowanie, archiwizacja dowodów.
Organizowanie współpracy eksperckiej: Decydowanie, kiedy i jakiego biegłego wezwać (balistyka, DNA, toksykologia) oraz koordynacja ich pracy.
Analiza kryminalna: Zarządzanie i analiza dużych zbiorów danych (tworzenie baz danych, map przestępczości, profilowanie).
Kontrola jakości i nadzór: Weryfikacja poprawności dokumentacji i procedur.

Podsumowanie Różnic Między Metodami¶

Rodzaj Metody	Główny Obiekt Zainteresowania	Typowe Działania
Techniczna	Ślad (dowód rzeczowy)	Ujawnianie linii papilarnych, analiza DNA, balistyka, badanie mikrośladów.
Taktyczna	Człowiek (źródło informacji)	Przesłuchanie, okazanie, konfrontacja, eksperyment procesowy.
Organizacyjna	Proces (całokształt działań)	Planowanie śledztwa, tworzenie wersji, koordynacja ekspertów, analiza kryminalna.