Funkcje, Historia i Metody Badawcze¶

Kryminalistyka a Kryminologia¶

Rozróżnienie tych dwóch pojęć jest fundamentalne. Są one często mylone, choć zajmują się odmiennimi aspektami przestępczości.

Kryminologia (krimen - przestępstwo, logos - nauka): Jest to nauka społeczna o przestępstwie. Bada i gromadzi wiedzę na temat:
- Przestępstwa jako zachowania i zjawiska społecznego.
- Osób: sprawcy oraz ofiary (wiktymologia).
- Przyczyn i uwarunkowań przestępczości.
- Instytucji kontroli i mechanizmów zapobiegania. Pojęcie to zostało po raz pierwszy użyte w 1885 roku.
Kryminalistyka: Jest to nauka stosowana, koncentrująca się na metodach wykrywania przestępstw i ich sprawców oraz na gromadzeniu i badaniu dowodów.

Rys Historyczny Kryminalistyki¶

Myśl kryminalistyczna sięga czasów, gdy zrodziło się przestępstwo, jednak jako formalna nauka ukształtowała się stosunkowo niedawno.

Starożytność i Średniowiecze¶

Chiny (ok. VII w. n.e.): Stosowanie odcisków palców do podpisywania dokumentów jako dowód tożsamości.
Chiny (1247 r.): Traktat "Wyrównywanie krzywd" (autor: Xi Yuan Yu Li) opisywał metody dochodzenia przyczyn zgonu i badania ran.
Egipt i Rzym: Stosowano prymitywne metody badania zwłok.
Średniowiecze: Dominowały metody oparte na przesłuchaniach, torturach i ordaliach (sądach bożych, np. próba wody). Pojawiły się też pierwsze próby systematyzacji identyfikacji (opisy wyglądu, znaki szczególne).

XIX Wiek: Narodziny Nowoczesnej Kryminalistyki¶

Prawdziwy przełom nastąpił wraz z rozwojem metod naukowych, napędzanym przez wzrost przestępczości w erze rewolucji przemysłowej (migracje do miast, anonimowość, kryzysy gospodarcze).

Hans Gross (1893): Profesor uniwersytetu w Grazu (Austria), wydał pierwszy systematyczny podręcznik kryminalistyki. W 1898 roku założył również pierwsze specjalistyczne czasopismo.

Kluczowe Postacie i Odkrycia¶

Alphonse Bertillion (1879): Opracował system antropometrii – identyfikacji przestępców na podstawie pomiarów części ciała.
Francis Galton (1892): Udowodnił unikalność linii papilarnych i stworzył system ich klasyfikacji.
Edmund Locard (1910): Założył pierwsze laboratorium kryminalistyczne i sformułował Zasadę Wymiany Locarda: "Każdy kontakt pozostawia ślad".

Funkcje i Działy Kryminalistyki¶

Główne Funkcje Kryminalistyki¶

Funkcja Rozpoznawcza: Gromadzenie informacji o aktualnych i przyszłych zagrożeniach oraz metodach zwalczania przestępczości.
Funkcja Wykrywcza: Nastawiona na wykrycie zdarzenia, osoby, rzeczy lub mechanizmu działania.
Funkcja Dowodowa: Udowadnianie hipotez śledczych w ramach procesu karnego (regulowana przez Kodeks Postępowania Karnego). Obejmuje czynności takie jak oględziny, przeszukania, ekspertyzy, przesłuchania, okazania.
Funkcja Zapobiegawcza (Profilaktyczna): Neutralizowanie czynników kryminogennych i ochrona porządku publicznego.

Główne Działy Kryminalistyki¶

Technika Kryminalistyczna: Dział obejmujący metody i środki (oparte na naukach technicznych i przyrodniczych) służące do badania informacji pochodzących z dowodów rzeczowych.
Taktyka Kryminalistyczna: Nauka o celowych, skutecznych i zgodnych z prawem metodach realizacji celów kryminalistyki (np. taktyka przesłuchania, taktyka oględzin).
Strategia Kryminalistyczna: Dział prognostyczny, przewidujący przyszłe formy przestępczości i przygotowujący metody ich zwalczania.
Metodyka Kryminalistyczna: Adaptuje osiągnięcia techniki i taktyki do zwalczania określonych typów przestępstw (np. metodyka śledztwa w sprawie zabójstwa, metodyka śledztwa w sprawie rozboju).

Kluczowe Definicje¶

Kryminalistyka jest nauką kompleksową i multidyscyplinarną, czerpiącą m.in. z fizyki, chemii, biologii i psychologii.

Definicja (Tadeusz Hanausek): Jest to nauka o taktycznych zasadach i sposobach oraz technicznych metodach i środkach rozpoznawania i wykrywania prawnie określonych ujemnych zjawisk społecznych (w szczególności przestępstw i ich sprawców), udowadniania związku między osobami a zdarzeniami oraz zapobiegania tym zjawiskom.

Kluczowa definicja (do zapamiętania): Kryminalistyka to nauka o taktyce i technice popełniania przestępstw, o taktyce i technice dochodzenia (przestępstw) oraz o taktyce i technice zapobiegania (przestępstwom).

Ślady Kryminalistyczne¶

Fundamentalną tezą kryminalistyki jest to, że każde przestępstwo pozostawia ślady. Tzw. "przestępstwo doskonałe" (bez śladów) nie istnieje.

Definicja i Cechy Śladu¶

Definicja (wg Jana Sehna): Ślady to zmiany w obiektywnej rzeczywistości, które jako spostrzegalne znamiona po zdarzeniach (...) mogą stanowić podstawę do odtworzenia i ustalenia przebiegu tych zdarzeń.
Kluczowe cechy śladu:
1. Są następstwem jakiegoś zachowania (wykazują związek przyczynowo-skutkowy).
2. Mają charakter materialny.
3. Są możliwe do wykrycia i zbadania.

Funkcje Śladu Kryminalistycznego¶

Dowodowa: Ślad staje się rzeczowym źródłem dowodowym (w odróżnieniu od osobowych źródeł, np. zeznań).
Identyfikacyjna: Pozwala na ustalenie (grupowe lub indywidualne) osoby lub rzeczy, od której ślad pochodzi.
Wersyjna: Ślady są podstawą do tworzenia wersji śledczych (hipotez).
Typująca: Pozwala na określenie cech sprawcy (np. liczba osób, płeć, siła).
Instrukcyjna / Rekonstrukcyjna: Pozwala na odtworzenie przebiegu zdarzenia.
Organizacyjna: Ujawnienie śladu wymusza podjęcie konkretnych działań (np. zorganizowanie pościgu).
Weryfikacyjna: Służy do sprawdzania prawdziwości innych dowodów.
Rejestracyjna: Ślady są wprowadzane do odpowiednich baz danych i rejestrów.

Klasyfikacja Śladów¶

Ślady można klasyfikować na wiele sposobów.

Kryterium	Rodzaje Śladów	Przykłady
Mechanizm powstania	Odwzorowania	Odciski (w podłożu plastycznym, np. glina, śnieg) i Odbitki (na podłożu twardym, np. szkło, blat)
Forma odbitki	Nawartsione (addytywne)	Wniesienie substancji na podłoże (np. ślad brudnego buta na podłodze, odbitka palca z substancji potowo-tłuszczowej).
	Odwarstwione (subtraktywne)	Zabranie substancji z podłoża (np. ślad buta w kurzu, gdzie kurz został zabrany na obuwie).
Wielkość	Makroślady	Widoczne gołym okiem.
	Mikroślady	Niewidoczne lub słabo widoczne; wymagają specjalistycznych metod badawczych (np. mikroskopii, spektrometrii).
Dziedzina badawcza	Daktyloskopijne	Linie papilarne palców.
	Mechanoskopijne	Ślady narzędzi, zamków.
	Traseologiczne	Ślady stóp, obuwia, opon, chodu (ichnogram).
	Biologiczne	Krew, ślina, włosy, DNA.
	Broni palnej	Łuski, pociski, pozostałości powystrzałowe (GSR).
	Fizyko-chemiczne	Włókna, lakiery, szkło, narkotyki.
	Dokumenty	Badania pisma, autentyczności.

Proces Postępowania ze Śladem¶

Etapy Postępowania¶

Ujawnienie: Odnalezienie śladu i poprawienie jego widoczności.
Utrwalenie Procesowe: Związanie śladu z miejscem zdarzenia (opis w protokole, zaznaczenie na szkicu, metryczka, fotografia).
Zabezpieczenie Techniczne: Fizyczne zebranie śladu (np. odlew, wymaz, przeniesienie na folię, zabezpieczenie z podłożem).
Wykorzystanie: Badania laboratoryjne, porównania, wnioskowanie.

Metody Ujawniania Śladów¶

Metoda Optyczna: Pierwotna metoda, polegająca na obserwacji (gołym okiem lub przy wsparciu lupy, latarki, światła UV).
Metoda Mechaniczna (Fizyczna): Uwidocznienie śladu przez oddziaływanie mechaniczne, np. użycie proszków daktyloskopijnych (np. argentorat), które przyklejają się do substancji potowo-tłuszczowej.
Metoda Chemiczna: Stosowanie środków chemicznych wchodzących w reakcję ze śladem.
- Luminol: Reaguje ze śladami krwi (luminescencja w świetle UV).
- Inne: Pary jodu, azotan srebra, opary klejów cyjanoakrylowych (do ujawniania linii papilarnych).

Identyfikacja i Wykorzystanie Śladów¶

Siedem Złotych Pytań Kryminalistyki¶

Ślady informują nas o zdarzeniu, pomagając odpowiedzieć na fundamentalne pytania:

(Do zapamiętania) 1. Co? (Co się stało?) 2. Gdzie? (Gdzie to się stało?) 3. Kiedy? (Kiedy to się stało?) 4. Jak? (W jaki sposób?) 5. Czym? (Przy użyciu jakich narzędzi?) 6. Dlaczego? (Jaki był motyw?) 7. Kto? (Kto jest sprawcą/ofiarą?)

Rodzaje Materiałów Badawczych¶

Materiał Dowodowy: Ślad ujawniony i zabezpieczony na miejscu zdarzenia.
Materiał Porównawczy (Badawczy): Materiał pozyskany (np. od podejrzanego) do celów badań identyfikacyjnych.
Materiał Wzorcowy: Obiekt o stałych, naukowo określonych cechach (np. wzorce w bazach danych).
Materiał Kontrolny: Próbka pobrana z podłoża, na którym znajdował się ślad (aby wykluczyć fałszywe wyniki).

Identyfikacja Grupowa vs. Indywidualna¶

Identyfikacja Grupowa: Stwierdzenie, że ślad należy do określonej grupy (np. ślad pochodzi z obuwia sportowego, rozmiar 42, marki X).
Identyfikacja Indywidualna: Stwierdzenie, że ślad pochodzi od tego jednego i tylko tego obiektu lub osoby (np. ten ślad obuwia pochodzi z buta zabezpieczonego u podejrzanego, co potwierdzają indywidualne cechy zużycia).

Okoliczności Negatywne¶

Ważne dla wnioskowania są również tzw. okoliczności negatywne, czyli sytuacje: 1. W których ślad powinien wystąpić, a go nie ma. 2. W których ślad występuje, a nie powinno go tam być.

Wybrane Kategorie Śladów - Szczegóły¶

Dermatoskopia (Ślady Skóry) i Daktyloskopia¶

Dermatoskopia to ogólna nazwa dla identyfikacji na podstawie śladów skóry. Obejmuje:
- Daktyloskopia: Palce.
- Chejroskopia: Wnętrze dłoni.
- Podoskopia: Stopy.
- Cheiloskopia: Czerwień wargowa.
- Otoskopia: Małżowina uszna.
- Gantiskopia: Ślady rękawiczek.
Zasada 3N Galtona (dot. linii papilarnych):
1. Niepowtarzalność: Nie ma dwóch osób o identycznych liniach papilarnych.
2. Niezmienność: Wzory nie zmieniają się przez całe życie (od życia płodowego aż po rozkład).
3. Niezniszczalność: Po powierzchownym uszkodzeniu naskórka, linie odtwarzają się w pierwotnym kształcie.
Cechy Indywidualne (Minuncje): To szczegóły budowy linii papilarnych (nie wzory ogólne jak łuki, pętlice, wiry), takie jak:
- Początki i zakończenia
- Rozwidlenia i złączenia
- Oczka, punkty, odcinki
AFIS (Automated Fingerprint Identification System): Automatyczny System Identyfikacji Daktyloskopijnej; kluczowa baza danych zarządzana przez Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji (CLKP).

Ślady Biologiczne i DNA¶

Rodzaje: Tkanki (krew, włosy, naskórek, kości), wydzieliny (ślina, śluz, pot) oraz wydaliny (mocz, kał).
Kluczowe zasady zabezpieczania:
1. Stosowanie środków ochrony osobistej (rękawiczki, maseczki) by uniknąć kontaminacji (zanieczyszczenia śladu własnym DNA).
2. Ślady należy bezwzględnie wysuszyć w temperaturze pokojowej.
3. Pakować wyłącznie do opakowań papierowych (koperty, pakiety).
4. Nie wolno używać opakowań foliowych, plastikowych ani szklanych (prowadzi to do degradacji materiału biologicznego, np. przez pleśnienie).
Baza Danych DNA: W Polsce funkcjonuje od 2007 r. (zarządzana przez CLKP). Gromadzi profile DNA m.in. z NN śladów, NN zwłok oraz osób podejrzanych i oskarżonych (na mocy Art. 74 i Art. 192a Kodeksu Postępowania Karnego).

Ślady Użycia Broni Palnej¶

Badania GSR (Gunshot Residue): Analiza pozostałości powystrzałowych, które osadzają się m.in. na dłoni strzelca.
Kluczowe jest badanie morfologii cząstek oraz ich składu chemicznego. Poszukuje się unikalnych dla GSR cząstek zawierających jednocześnie:
- Ołów (Pb)
- Bar (Ba)
- Antymon (Sb)
Metodą badawczą jest SMM-EDX (Skaningowa Mikroskopia Elektronowa z dyspersją energii promieniowania X).

Badania Fizyko-chemiczne¶

Obejmują badanie m.in. włókien, szkła, lakierów, narkotyków, środków psychotropowych. W Polsce funkcjonują specjalne bazy danych, np. zbiór profili chemicznych amfetaminy, co pozwala na łączenie narkotyków pochodzących z tego samego źródła lub laboratorium.