Podstawy Balistyki, Antropologii i Identyfikacji Kryminalistycznej¶

Balistyka Kryminalistyczna¶

Balistyka jest działem kryminalistyki zajmującym się badaniem broni palnej, amunicji oraz śladów ich użycia. Celem jest ustalenie rodzaju broni, toru lotu pocisku, miejsca oddania strzału oraz identyfikacja konkretnego egzemplarza broni.

Podstawowe Działy Balistyki¶

Balistykę dzieli się na trzy główne obszary:

Balistyka wewnętrzna: Dotyczy zjawisk zachodzących wewnątrz lufy podczas strzału. Bada proces spalania prochu, ciśnienie gazów, ruch pocisku w lufie, a także siły odrzutu i energię kinetyczną pocisku.
Balistyka zewnętrzna: Zajmuje się ruchem pocisku po opuszczeniu lufy aż do trafienia w cel. Analizuje czynniki wpływające na tor lotu, takie jak grawitacja, opór powietrza, wiatr czy kąt strzału. Pozwala ustalić zasięg i punkt trafienia.
Balistyka końcowa (terminalna): Bada działanie pocisku po uderzeniu w cel (np. ciało człowieka, przeszkodę). Ma kluczowe zastosowanie w medycynie sądowej przy analizie ran postrzałowych.

Zadania Balistyki Kryminalistycznej¶

Specjalistyczny dział balistyki skupia się na:

Identyfikacji konkretnej broni na podstawie unikalnych śladów pozostawionych na łuskach i pociskach.
Rekonstrukcji zdarzenia strzeleckiego, w tym ustaleniu kierunku, odległości (strzał z bliska, średniej odległości, z daleka) i liczby oddanych strzałów.
Analizie uszkodzeń postrzałowych na przedmiotach i ciele ofiar.
Ocena sprawności technicznej broni.

Rodzaje Śladów Balistycznych¶

Ślady badane przez balistyków znajdują się w różnych miejscach:

Na łusce: Charakterystyczne ślady pozostawione przez mechanizmy broni, takie jak ślad iglicy (na spłonce), ślady wyrzutnika, wyciągu oraz zamka (na denku i bocznych powierzchniach łuski).
Na pocisku: Indywidualne cechy lufy, przede wszystkim ślady gwintu (bruzdy i pola), a także unikalne mikrorysypowstające podczas przechodzenia pocisku przez przewód lufy.
Na miejscu zdarzenia: Otwory wlotowe i wylotowe (w ścianach, szybach), ślady osmalenia oraz drobiny niespalonego prochu.

Narzędzia i Techniki¶

Do badań balistycznych wykorzystuje się specjalistyczny sprzęt:

Mikroskop porównawczy: Kluczowe narzędzie do jednoczesnej analizy i porównywania mikrośladów na pociskach lub łuskach dowodowych i próbnych.
Balistyczne stanowisko badawcze: Służy do bezpiecznego oddawania strzałów próbnych z zabezpieczonej broni w celu uzyskania materiału porównawczego.
Analiza chemiczna: Badanie śladów prochu (GSR - Gunshot Residue).
Komputerowe systemy identyfikacji: Zautomatyzowane bazy danych, np. IBIS (Integrated Ballistics Identification System), które przechowują obrazy śladów i umożliwiają szybkie porównywanie.

Balistyka a Mechanoskopia¶

Należy odróżnić te dwie dziedziny:

Balistyka: Bada ślady związane z bronią palną i amunicją.
Mechanoskopia: Bada ślady pozostawione przez narzędzia (np. ślady włamania łomem na drzwiach, ślady przecięcia nożycami).

Antropologia Sądowa¶

Antropologia sądowa to dział antropologii fizycznej i kryminalistyki, który zajmuje się identyfikacją człowieka na podstawie analizy szczątków ludzkich (kości, zębów, tkanek miękkich) w kontekście śledczym lub sądowym.

Główne Zadania Antropologa Sądowego¶

Ustalenie profilu biologicznego: Na podstawie szkieletu określa się:
- Płeć (analiza cech dymorfizmu płciowego, np. kształtu miednicy i czaszki).
- Wiek w chwili śmierci (na podstawie stopnia kostnienia, zużycia zębów, zmian w spojeniu łonowym).
- Wzrost (na podstawie pomiarów kości długich - osteometrii).
- Pochodzenie biologiczne (rasa).
Określenie czasu zgonu (PMI): Analiza stopnia rozkładu i zmian w kościach.
Analiza urazów: Rozróżnianie obrażeń powstałych za życia (antemortem), w chwili śmierci (perimortem) i po śmierci (postmortem).
Rekonstrukcja twarzy: Odtworzenie przybliżonego wyglądu osoby na podstawie budowy czaszki.
Ustalenie przynależności gatunkowej: Odróżnienie szczątków ludzkich od zwierzęcych.

Metody Badawcze i Zastosowanie¶

Antropolog sądowy współpracuje m.in. z medykami sądowymi, genetykami i odontologami (specjalistami od zębów). Wykorzystuje metody takie jak osteometria (pomiary kości), analiza morfologiczna, analiza DNA z tkanki kostnej oraz techniki obrazowania (RTG, CT).

Zastosowanie obejmuje identyfikację ofiar katastrof, wojen, klęsk żywiołowych oraz badania masowych grobów.

Identyfikacja Kryminalistyczna¶

Jest to zespół metod naukowych i technik, które umożliwiają rozpoznanie sprawcy przestępstwa, a także przedmiotów, narzędzi lub mechanizmów użytych podczas jego popełnienia. Celem jest nie tylko identyfikacja winnego, ale również wykluczenie osób niesłusznie podejrzanych.

Rodzaje Materiałów Kryminalistycznych¶

W procesie identyfikacji kluczowe jest rozróżnienie materiałów:

Materiał dowodowy: Fizyczne ślady zebrane na miejscu przestępstwa (np. krew na podłodze, odcisk palca na szklance).
Materiał porównawczy: Materiał pobrany od podejrzanego lub z innego znanego źródła w celu porównania ze śladem dowodowym (np. próbka krwi pobrana od podejrzanego, jego odciski palców).
Materiał kontrolny: Materiał o znanym pochodzeniu, używany do oceny poprawności procedur badawczych i wykluczenia błędów laboratoryjnych.
Materiał wzorcowy: Materiał o dokładnie znanych cechach, służący jako standard do porównań (np. wzór pisma ręcznego w sprawach fałszerstw).

Przykłady Technik Identyfikacyjnych¶

Genetyka sądowa: Użycie profilu DNA. Współcześnie wykorzystuje się także otwarte genealogiczne bazy danych (np. w sprawie "Golden State Killer").
Daktyloskopia: Analiza linii papilarnych.
Antropologia sądowa: Identyfikacja na podstawie szczątków.
Otoskopia: Technika polegająca na badaniu śladów małżowiny usznej. Kształt małżowiny jest cechą indywidualną, podobnie jak linie papilarne. Sprawca, nasłuchując pod drzwiami, może pozostawić na nich odcisk ucha, co pozwala na udowodnienie jego obecności na miejscu zdarzenia.

Zabezpieczenie Miejsca Zdarzenia¶

Prawidłowe zabezpieczenie miejsca zdarzenia jest kluczowe dla powodzenia całego śledztwa. Miejsce zdarzenia to szerokie pojęcie, obejmujące nie tylko miejsce popełnienia czynu, ale też drogi dojścia, odejścia czy miejsca ukrycia narzędzi.

Oględziny Miejsca Zdarzenia¶

Oględziny to czynność procesowo-kryminalistyczna, podczas której organ ścigania (policja, prokurator) przy udziale biegłych (np. technika kryminalistyki) podejmuje działania polegające na wykryciu, zabezpieczeniu i wstępnym zbadaniu śladów kryminalistycznych.

Czynności Policjanta Zabezpieczającego Miejsce¶

Pierwszy policjant na miejscu zdarzenia ma kluczowe obowiązki (do czasu przybycia grupy oględzinowej):

Ocena sytuacji: Ustalenie rodzaju zdarzenia i potencjalnych zagrożeń.
Ratowanie życia i zdrowia: Jest to absolutny priorytet – organizacja pomocy medycznej, ewakuacja.
Ochrona miejsca zdarzenia:
- Wyznaczenie wstępnej strefy (perimeteru) i jej ochrona.
- Usunięcie wszystkich osób nieupoważnionych. Dotyczy to gapiów, mediów, a także przełożonych, którzy nie biorą bezpośredniego udziału w oględzinach, aby zapobiec nieodwracalnemu zatarciu lub naniesieniu nowych śladów (kontaminacji).
- Wyznaczenie tzw. ścieżki powszechnego dostępu – jedynej drogi, którą mogą poruszać się osoby uprawnione.
- Ochrona śladów przed zniszczeniem (np. przez warunki atmosferyczne – deszcz, słońce).
Komunikacja: Stały kontakt z dyżurnym, raportowanie o sytuacji i wnioskowanie o niezbędne siły i środki (np. dodatkowe patrole, pies tropiący).
Dokumentacja: Notowanie w notatniku służbowym wszystkich podjętych działań, danych świadków, personelu ratunkowego oraz prowadzenie rejestru osób wchodzących i opuszczających zabezpieczony teren.

Ślady Kryminalistyczne - Rodzaje i Metody¶

Ślad to każda obiektywna zmiana w otoczeniu (lub pozostałość na miejscu zdarzenia), która ma związek z przestępstwem lub przestępcą i którą można wykorzystać dowodowo.

Podział i Przykłady Śladów¶

Mikroślady: Ślady małe lub niewidoczne gołym okiem, np. włosy, włókna odzieży, drobiny lakieru, szkła.
Ślady biologiczne: Krew, ślina, nasienie (badania DNA, toksykologia).
- Entomologia sądowa: Dział biologii badający owady na zwłokach w celu ustalenia czasu zgonu. Pierwszym owadem, który pojawia się na rozkładającym się ciele, jest mucha plujka.
Ślady traseologiczne (Ichnoskopia): Badanie śladów stóp, obuwia, opon.
- Podział śladów obuwia:
  - Wgłębione: Pozostawione w miękkim podłożu (śnieg, błoto). Zabezpieczane np. przez odlewy gipsowe.
  - Powierzchniowe: Na twardym podłożu, dzielące się na:
    - Nawarstwione: Naniesienie substancji na podłoże (np. ślad ubłoconego buta na czystej podłodze).
    - Odwarstwione: Zdjęcie substancji z podłoża (np. ślad buta w warstwie kurzu).
- Ichnogram: Analiza całej ścieżki chodu (długość kroku, szerokość, kąt stopy).
Ślady daktyloskopijne (Linie papilarne):
- Odciski: Trójwymiarowe, w podłożu miękkim (plastelina, wosk, mydło). Zabezpieczane przez odlewy.
- Odbitki: Dwuwymiarowe, na podłożu twardym i gładkim (szkło, metal).
- Ujawnianie odbitek: Stosuje się metody fizyczne (proszki daktyloskopijne), chemiczne (np. ninhydryna, opary cyjanoakrylu) lub fizykochemiczne.
- Zabezpieczanie odbitek: Po ujawnieniu proszkiem, ślad przenosi się na folię daktyloskopijną, pamiętając o zasadzie kontrastowości (np. biały proszek na czarną folię).

Badania Poligraficzne (Wariograf)¶

Badania poligraficzne polegają na ujawnianiu śladów pamięciowych i emocjonalnych zapisanych w mózgu badanej osoby.

Mechanizm działania: Aparatura (wariograf) rejestruje zmiany fizjologiczne (zmiany tętna, ciśnienia, oddechu, przewodnictwa elektrycznego skóry) wywołane przez bodźce w postaci pytań.
Ważne zastrzeżenie: Wariograf nie jest "wykrywaczem kłamstw". Jest urządzeniem rejestrującym reakcje psychofizjologiczne organizmu.
Cel: Badania te służą do kierunkowania postępowania przygotowawczego, np. poprzez weryfikację alibi, ustalenie przebiegu zdarzenia, czy miejsca ukrycia narzędzi zbrodni.

Funkcje Śladów Kryminalistycznych¶

Ślady pełnią w procesie śledczym cztery podstawowe funkcje:

Funkcja identyfikacyjna: Umożliwia ustalenie tożsamości sprawcy, ofiary lub narzędzia (np. odcisk palca, ślad gwintu na pocisku).
Funkcja rekonstrukcyjna: Pomaga odtworzyć przebieg zdarzeń (np. kierunek poruszania się, rodzaj użytego narzędzia).
Funkcja weryfikacyjna: Pozwala potwierdzić lub obalić wersje zdarzeń prezentowane przez świadków lub podejrzanych.
Funkcja dowodowa: Ślady stanowią kluczowy element materiału dowodowego w postępowaniu karnym, pozwalający na skazanie lub uniewinnienie.