Przejdź do treści

Definicje, Metody i Działy

Definicja, Zadania i Cele Kryminalistyki

Kryminalistyka jest nauką zajmującą się wykrywaniem, zabezpieczaniem, badaniem i interpretacją śladów przestępstw. Jej nadrzędnym celem jest ustalenie sprawców oraz rekonstrukcja przebiegu zdarzeń.

Jest to nauka interdyscyplinarna, wykorzystująca metody i techniki z różnorodnych dziedzin, takich jak:

  • Biologia
  • Chemia
  • Fizyka
  • Informatyka
  • Psychologia
  • Medycyna sądowa

Kluczowe Zadania i Cele

Główne zadania kryminalistyki obejmują:

  • Identyfikację osób (sprawców, ofiar) i rzeczy.
  • Analizę śladów biologicznych (DNA, krew, włosy), daktyloskopijnych (odciski palców) i innych.
  • Badania balistyczne (broń palna, pociski).
  • Badania dokumentów (autentyczność podpisów, fałszerstwa).
  • Rekonstrukcję przebiegu zdarzeń przestępczych.

Nadrzędne cele to:

  • Wykrywanie sprawców przestępstw.
  • Udowodnienie winy podejrzanym.
  • Zabezpieczenie i analiza materiału dowodowego.
  • Ułatwienie pracy organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości.

Zasady, Metody i Znaczenie Dowodowe

Podstawowe Zasady Kryminalistyki

Działania kryminalistyczne opierają się na kilku fundamentalnych zasadach:

  1. Zasada identyfikacji: Każdy ślad może potencjalnie prowadzić do identyfikacji osoby lub rzeczy.
  2. Zasada indywidualności śladu: Każdy ślad jest unikatowy.
  3. Zasada niepowtarzalności: Nie istnieją dwa identyczne ślady.
  4. Zasada dynamiki śladu: Ślad powstaje w wyniku działania określonej siły.
  5. Zasada odpowiedniości metod: Należy stosować techniki badawcze adekwatne do rodzaju ujawnionego śladu.

Rodzaje Śladów Kryminalistycznych

  • Materialne: np. odciski palców, włosy, ślady krwi.
  • Niematerialne: np. dźwięki (nagrania), zapachy, zachowanie.
  • Mikroślady: np. włókna, kurz, fragmenty farby, naskórek.
  • Biologiczne: np. DNA, nasienie, ślina.
  • Mechaniczne: np. uszkodzenia, ślady narzędzi.

Oględziny Miejsca Zdarzenia i Znaczenie Dowodowe

Podstawową metodą jest oględziny miejsca zdarzenia, obejmujące dokumentację, fotografowanie i właściwe zabezpieczanie śladów.

Prawidłowe zabezpieczenie materiału dowodowego ma kluczowe znaczenie w procesie karnym. Ślady stanowią podstawę do wydania wyroku, mogąc obciążać lub uniewinniać podejrzanego. Niewłaściwe zabezpieczenie lub zbagatelizowanie śladów na miejscu zdarzenia może uniemożliwić udowodnienie winy, nawet jeśli inne poszlaki wskazują na sprawcę. Wszystkie dowody muszą być zdobyte i zabezpieczone zgodnie z zasadą legalności.

Nowoczesne Technologie

Współczesna kryminalistyka intensywnie wykorzystuje nowoczesne technologie, m.in.:

  • Sztuczną inteligencję (AI) i analizę dużych zbiorów danych.
  • Zautomatyzowane systemy identyfikacji, np. AFIS (bazy danych odcisków palców) czy CODIS (bazy profili DNA). Należy jednak pamiętać, że systemy te (jak AFIS) nie działają w pełni automatycznie, jak na filmach; wymagają wstępnej selekcji i analizy eksperta.
  • Skanowanie 3D miejsc zdarzenia.
  • Monitoring i geolokalizację.

Główne Działy Kryminalistyki

Kryminalistyka dzieli się na wyspecjalizowane działy, z których każdy koncentruje się na innym rodzaju śladów.

Traseologia (Badanie śladów przemieszczania się)

  • Definicja: Dział badający ślady mechaniczne powstałe w wyniku kontaktu dwóch powierzchni (łac. trase – ślad). Bada głównie ślady stóp (obuwia) oraz opon pojazdów.
  • Cel: Identyfikacja osoby (na podstawie chodu, obuwia) lub pojazdu (opony).
  • Zadania: Ujawnianie i zabezpieczanie (np. odlewy gipsowe, fotografia), ustalanie rodzaju obiektu, określanie sposobu i kierunku poruszania się, rekonstrukcja zdarzeń.
  • Rodzaje śladów: Obuwia, opon, zębów, paznokci, ślady poślizgowe i toczne.
  • Przykład: Odcisk buta w błocie na miejscu włamania, porównany z obuwiem podejrzanego, może potwierdzić jego obecność na miejscu zdarzenia.

Osmologia (Badanie śladów zapachowych)

  • Definicja: Dział zajmujący się badaniem śladów zapachowych i ich wykorzystaniem do identyfikacji osób.
  • Podstawa: Każdy człowiek posiada indywidualny i niepowtarzalny zapach, uwarunkowany genetycznie, metabolicznie, dietą itp. Ślad zapachowy to zestaw cząsteczek chemicznych osadzonych na przedmiotach.
  • Metody:
    1. Klasyczna (z użyciem psów): Zabezpieczenie śladu specjalnymi sorbentami (np. gazikami bawełnianymi), a następnie porównanie go przez specjalnie szkolone psy z zapachem pobranym od podejrzanego.
    2. Analiza chemiczna: Wykorzystanie np. chromatografii gazowej (metoda w rozwoju).
  • Ograniczenia: Zapach może ulec zmianie (choroba, stres). Badania z udziałem psów muszą być prowadzone według ścisłych procedur. Dowód osmologiczny ma charakter pomocniczy i wymaga potwierdzenia innymi dowodami (np. DNA).

Mechanoskopia (Badanie śladów narzędzi)

  • Definicja: Dział badający ślady narzędzi (odciski, zarysowania, nacięcia) powstałe w wyniku mechanicznego działania twardego przedmiotu na inny (gr. mechane – narzędzie).
  • Cele: Identyfikacja rodzaju narzędzia, ustalenie sposobu jego użycia (kierunek, siła), porównanie śladów z narzędziami zabezpieczonymi u podejrzanego.
  • Rodzaje śladów:
    • Odciskowe: Narzędzie odciska kształt (np. łom w drewnie).
    • Ślizgowe (zarysowania): Narzędzie przesuwa się po powierzchni.
    • Mieszane.
  • Etapy badań: Ujawnienie, zabezpieczenie (np. odlewy silikonowe, fotografia makro), wykonanie śladów próbnych (porównawczych) zabezpieczonym narzędziem i ich analiza mikroskopowa.
  • Przykład: Analiza śladów na ramie okiennej wykazała, że wyważenia dokonano od wewnątrz, a nie od zewnątrz, co pozwoliło udowodnić fingowanie włamania przez właściciela.

Grafologia (Pismoznawstwo Sądowe)

  • Definicja: Dział kryminalistyki zajmujący się badaniem pisma ręcznego w celu identyfikacji autora, ustalenia autentyczności podpisów lub wykrycia fałszerstw dokumentów.
  • Podstawa: Pismo jest środkiem identyfikacji osobniczej; każdy człowiek pisze w charakterystyczny i niepowtarzalny sposób.
  • Analizowane cechy pisma:
    • Ogólne: Wielkość, pochylenie, proporcje, rytm, tempo, rozmieszczenie tekstu.
    • Szczegółowe: Sposób kreślenia poszczególnych liter, sposób ich łączenia, nacisk środka pisarskiego, odruchy ruchowe.
  • Etapy badań: Zabezpieczenie materiału dowodowego oraz zebranie obszernego materiału porównawczego(próbek pisma) od osoby podejrzanej.
  • Rodzaje fałszerstw: Naśladownicze (próba odtworzenia), kopiujące (przez kalkę, skaner), autentyczne (podpis własny pod cudzym nazwiskiem), przeróbka dokumentu.
  • Zastosowanie: Badanie testamentów, umów, listów anonimowych (groźby, szantaż), listów samobójczych.

Genetyka Sądowa (Badanie DNA)

  • Definicja: Dział biologii sądowej zajmujący się badaniem materiału genetycznego (DNA) w celach identyfikacyjnych i ustalania pokrewieństwa.
  • Ślady biologiczne (źródła DNA): Krew, ślina (np. z niedopałka papierosa), nasienie, naskórek, włosy (z cebulkami), kości, zęby.
  • Etapy badań:
    1. Zabezpieczenie materiału (kluczowa jest sterylność, by uniknąć kontaminacji).
    2. Izolacja DNA z komórek.
    3. Amplifikacja DNA (powielenie) przy użyciu techniki PCR (Reakcja Łańcuchowa Polimerazy), aby uzyskać wystarczającą ilość materiału do analizy.
    4. Analiza markerów genetycznych (badanie 15-23 fragmentów DNA różniących się między ludźmi).
    5. Porównanie profili DNA (ze śladu i od osoby badanej).
  • Profil DNA: Jest unikalny dla każdego człowieka (z wyjątkiem bliźniąt jednojajowych). Prawdopodobieństwo przypadkowej zgodności jest skrajnie niskie (np. 1 do 10 miliardów).
  • Zastosowanie: Identyfikacja sprawców i ofiar, ustalanie ojcostwa, wykluczanie niesłusznie oskarżonych, rozwiązywanie spraw sprzed lat (tzw. "Archiwum X"), tworzenie baz danych (np. CODIS).

Fonoskopia (Badanie dźwięku i głosu)

  • Definicja: Dział badający dźwięki, a w szczególności nagrania głosu i mowy, w celu identyfikacji mówcy oraz oceny autentyczności nagrań (gr. phone – dźwięk).
  • Zadania:
    • Identyfikacja mówcy: Porównanie głosu z nagrania z próbką głosu podejrzanego.
    • Ocena autentyczności: Wykrywanie montażu, cięć, edycji czy innych manipulacji.
    • Transkrypcja: Odtworzenie treści (szczególnie z nagrań o słabej jakości).
    • Analiza emocjonalna: Określenie stanu mówcy (stres, agresja, strach).
  • Analizowane cechy głosu: Akustyczne (wysokość, barwa, natężenie), artykulacyjne (wymowa, dialekt, wady wymowy), fizjologiczne (budowa krtani) oraz cechy indywidualne (pauzy, intonacja).
  • Metody identyfikacji: Analiza słuchowa (percepcyjna), wizualna (analiza spektrogramów – graficznego zapisu dźwięku) oraz komputerowa (biometria głosu).
  • Zastosowanie: Sprawy gróźb, szantażu, wymuszeń, korupcji, analiza nagrań z podsłuchów.

Daktyloskopia (Badanie linii papilarnych)

  • Definicja: Najbardziej rozpowszechniony dział kryminalistyki, zajmujący się badaniem odcisków linii papilarnych (znajdujących się na opuszkach palców, dłoniach i stopach) w celu identyfikacji osób (gr. daktylos – palec).
  • Trzy fundamentalne zasady daktyloskopii:
    1. Niepowtarzalność: Układ linii jest unikalny dla każdej osoby, nawet dla bliźniąt jednojajowych.
    2. Niezmienność: Układ linii nie zmienia się przez całe życie (powstaje w życiu płodowym, zanika po rozkładzie tkanek).
    3. Odnawialność: Po powierzchownych uszkodzeniach naskórka, linie papilarne odrastają w identycznym układzie.
  • Rodzaje śladów daktyloskopijnych:
    • Widoczne: Pozostawione substancją barwiącą (np. krew, farba, sadza).
    • Plastyczne (wgłębione): Odciśnięte w miękkim materiale (np. wosk, mydło, plastelina).
    • Niewidoczne (latentne): Najczęstsze; powstałe z potu i tłuszczu. Wymagają ujawnienia za pomocą metod fizycznych (proszki daktyloskopijne) lub chemicznych (np. opary jodu, cyjanoakrylan).
  • Zastosowanie: Identyfikacja sprawców, kontrola tożsamości (paszporty biometryczne), systemy bezpieczeństwa (np. w smartfonach).