zz.Podsumowanie na kolokwium

I. Definicje i Zakres Kryminologii¶

Kryminologia a Kryminalistyka:Kryminologia: Bada przyczyny przestępczości (indywidualne i społeczne), charakteryzuje sprawców i ofiary, ocenia skutki przestępczości dla społeczeństwa, tworzy strategie zapobiegania oraz ocenia skuteczność systemów kar i środków resocjalizacyjnych.
Kryminalistyka: Zajmuje się ujawnianiem, badaniem i identyfikacją śladów pozostawionych przez przestępstwa. Obejmuje metody takie jak daktyloskopia, analiza DNA, oględziny miejsca zdarzenia, przesłuchania i psychologia zeznań.
Wiktymologia: Gałąź kryminologii zajmująca się badaniem ofiar przestępstw, ich roli w genezie przestępstwa, konsekwencji wiktymizacji oraz sposobów pomocy pokrzywdzonym.
Główne Obszary Kryminologii:Etiologia przestępczości: Badanie przyczyn przestępczości (biologiczne, psychologiczne, społeczne).
Kryminologia kliniczna: Analiza indywidualnych przypadków przestępców i ich resocjalizacja.
Kryminologia teoretyczna: Opracowywanie teorii na temat przestępczości.
Kryminologia stosowana: Analiza statystyk przestępczości i skuteczności polityki kryminalnej.
Kryminologia porównawcza: Analiza przestępczości w różnych krajach i kulturach.
Kryminologia penitencjarna: Skupia się na systemie więziennym i resocjalizacji przestępców.

II. Kluczowe Pojęcia w Kryminologii¶

Przestępstwo: Czyn zabroniony przez prawo pod groźbą kary (np. kradzież, oszustwo, zabójstwo).
Przestępczość: Zjawisko społeczne polegające na popełnianiu przestępstw w określonej grupie lub społeczeństwie.
Sprawca przestępstwa: Osoba, która świadomie i celowo popełnia czyn zabroniony.
Ofiara przestępstwa: Osoba pokrzywdzona w wyniku przestępstwa.
Recydywa: Ponowne popełnienie przestępstwa przez osobę wcześniej już skazaną.
Resocjalizacja: Proces przywracania przestępców do społeczeństwa, np. przez edukację lub terapię.
Profilowanie kryminalne: Analiza cech sprawcy na podstawie czynów i pozostawionych śladów.
Prewencja kryminalna: Zapobieganie przestępczości, w tym kampanie społeczne i odstraszanie karą (skuteczność bardziej zależy od nieuchronności niż wysokości kary).

III. Interdyscyplinarny Charakter Kryminologii¶

Kryminologia czerpie z różnych dziedzin nauki:

Prawo: Definiuje czyny zabronione, penalizuje przestępstwa, a kryminologia bada skuteczność prawa w ograniczaniu przestępczości.
Socjologia: Określa wpływ struktury społecznej na przestępczość (np. bezrobocie, nierówności społeczne, patologie społeczne).
Ekonomia: Bada wpływ czynników ekonomicznych na przestępczość (np. ubóstwo, bezrobocie, praca w szarej strefie).
Kryminalistyka: Analiza śladów w celu identyfikacji sprawców i rekonstrukcji miejsca zbrodni.
Medycyna (sądowa): Określa przyczyny i skutki działań, w tym badania toksykologiczne, sekcje zwłok, ocenę stanu psychicznego ofiar przemocy.
Psychologia: Bada cechy osobowości, traumy, rozwój moralny, zaburzenia psychiczne (np. schizofrenia, borderline, narcyzm) i ich wpływ na skłonność do przestępczości.
Neurobiologia: Bada wpływ uszkodzeń mózgu (np. kory przedczołowej), niedoborów neuroprzekaźników (np. serotoniny) oraz czynników genetycznych na agresję i skłonność do przestępczości. Nie istnieje gen przestępczości, ale czynniki biologiczne mogą zwiększać ryzyko.

IV. Metody Badawcze w Kryminologii¶

Metody Ilościowe: Analiza statystyk przestępczości (liczba zgłoszonych przestępstw, dynamika, struktura, porównania regionalne i czasowe). Uwzględnienie "ciemnej liczby przestępstw" (niezgłoszonych).
Metody Jakościowe: Wywiady z przestępcami, ofiarami, funkcjonariuszami służb; studia przypadku (analiza konkretnych spraw kryminalnych).
Metody Eksperymentalne: Testowanie skuteczności programów resocjalizacyjnych, badanie agresji i jej przyczyn (np. eksperyment Bandury dotyczący wpływu przemocy w mediach na zachowanie dzieci).

V. Teorie Kryminologiczne¶

Szkoła Klasyczna:Założenie: Człowiek jest istotą racjonalną, dokonującą świadomych wyborów między dobrem a złem. Przestępstwo to wynik kalkulacji zysków i strat.
Kara: Powinna być szybka, pewna, proporcjonalna i odstraszająca (prewencja generalna i indywidualna).
Przedstawiciele: Cesare Beccaria (sprzeciw wobec tortur, jasne prawo karne), Jeremy Bentham (użyteczne kary).
Krytyka: Pomija indywidualne cechy sprawców, choroby psychiczne, wpływ środowiska.
Szkoła Pozytywistyczna:Założenie: Zachowanie przestępcze jest zdeterminowane przez czynniki biologiczne, psychologiczne i społeczne, a nie tylko racjonalny wybór. Przestępcy różnią się od "normalnych" ludzi.
Cel: Zrozumienie naukowych przyczyn przestępczości.
Reakcja: Leczenie, resocjalizacja, rehabilitacja (zamiast tylko karania).
Krytyka: Odrzuca koncepcję "urodzonego przestępcy" Lombroso (cechy anatomiczne).
Kryminologia Radykalna (Marksistowska):Założenie: Przestępczość jest wytworem systemu społecznego (kapitalizmu), który generuje nierówności, wyzysk i marginalizację. Prawo jest narzędziem dominacji klasy rządzącej.
Cel: Głębsza zmiana społeczna, likwidacja źródeł niesprawiedliwości, obalenie kapitalizmu.
Podejście do kary: Ochrona interesów elit, legitymizacja nierówności.
Teorie Zintegrowane: Łączą czynniki biologiczne, psychologiczne i społeczne, uznając przestępczość za zjawisko wieloczynnikowe (np. teoria podatności na stres, teoria Moffitt - podział na przestępców ograniczonych do okresu dorastania i tych z trwałą ścieżką przestępczą).
Kryminologia Feministyczna: Nurt uwypuklający perspektywę płci w sprawiedliwości społecznej, nierówności kobiet, przemoc domową, gwałty, patriarchalny system sprawiedliwości i potrzebę reformy więziennictwa dla kobiet.

VI. Zjawiska Przestępcze i Ich Uwarunkowania¶

Czynniki Społeczne: Nierówności społeczne, ubóstwo, bezrobocie (szczególnie wśród młodych i niskokwalifikowanych), niestabilność zatrudnienia, patologie społeczne (alkoholizm, narkomania, bezdomność, samobójstwa, przemoc domowa).
Czynniki Prawne i Instytucjonalne: Procedury sądowe (długi czas oczekiwania), korupcja (ułatwia przestępstwa gospodarcze), zniechęcenie do zgłaszania przestępstw (niskie poczucie wykrywalności, brak zaufania do organów ścigania), błędy w systemie prawnym i policyjnym.
Czynniki Technologiczne: Wzrost cyberprzestępczości (oszustwa internetowe, phishing, BLIK, stalking, grooming), anonimowość w sieci.
Czynniki Kulturowe: Popularność subkultur przestępczych (potrzeba przynależności), zmieniające się normy społeczne (kryminizacja/dekryminalizacja zachowań, np. stalking, homoseksualizm).
Czynniki Międzynarodowe: Przestępczość transgraniczna (przemyt narkotyków, handel ludźmi, pranie brudnych pieniędzy, mafia śmieciowa), migracja i przestępczość cudzoziemców.

VII. Wpływ Przestępstwa na Ofiarę (Wiktymizacja)¶

Podatność na Wiktymizację: Dzieci, osoby starsze (mniejsza zdolność oceny sytuacji, podatność na manipulację), kobiety (przemoc domowa, seksualna), osoby z niższym statusem społecznym/materialnym, osoby marginalizowane, niepełnosprawne.
Rola Ofiary w Genezie Przestępstwa: Niektóre teorie (np. H. von Hentiga, Mendelsona) sugerują, że ofiary mogą prowokować sprawców swoim zachowaniem (np. agresją, lekkomyślnością, prowokacyjną postawą), ale należy unikać obwiniania ofiary.
Konsekwencje Wiktymizacji:Fizyczne: Obrażenia, kalectwo, blizny, choroby (np. przenoszone drogą płciową), skutki długotrwałego stresu (nadciśnienie, choroby serca, migreny, bezsenność).
Psychiczne/Emocjonalne: Trauma, depresja, PTSD, lęk, smutek, rozpacz, koszmary, myśli samobójcze, poczucie braku bezpieczeństwa.
Behawioralne: Zmiana zachowań (unikanie miejsc, nadmierne środki ostrożności, paranoja, nadużywanie substancji, impulsywne decyzje, problemy w relacjach).
Społeczne: Stygmatyzacja, izolacja, utrata zaufania do innych i systemu sprawiedliwości.
Ekonomiczne: Utrata mienia, koszty leczenia, koszty odbudowy.
Wtórna Wiktymizacja: Dodatkowe cierpienie ofiary wynikające z reakcji otoczenia (mediów, instytucji, rodziny) lub procesu karnego (np. brak empatii ze strony służb, obwinianie ofiary).
Wsparcie dla Ofiar: Prawo do informacji o postępowaniu, pomoc prawna, psychologiczna, ochrona tożsamości, odszkodowania/zadośćuczynienia, poradnictwo, terapia, wsparcie socjalne, rozwój centrów pomocy.
Niebieska Karta: Procedura interwencji w przypadku przemocy domowej, koordynująca działania różnych służb (policja, pomoc społeczna, służba zdrowia, oświata, gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych). Nie wymaga zgody ofiary na wszczęcie. Dzieci będące świadkami przemocy również są traktowane jako ofiary.

VIII. Charakterystyka Przestępczości¶

Struktura Przestępczości: Najczęściej popełniana przez mężczyzn, w wieku 15-29 lat, często o niższym statusie społecznym i ekonomicznym.
Rodzaje Przestępczości:Kryminalna: Przeciwko życiu, zdrowiu, mieniu (zabójstwa, kradzieże, rozboje, bójki, pobicia). Często z użyciem siły fizycznej.
Gospodarcza/Finansowa: Oszustwa (matrymonialne, BLIK, "na policjanta"), wyłudzenia VAT, piramidy finansowe, pranie brudnych pieniędzy. Często wymagają wysokiej inteligencji i charyzmy sprawcy, znajomości przepisów.
Zorganizowana: Działalność grup przestępczych.
Cyberprzestępczość: Przestępstwa popełniane w przestrzeni cyfrowej (np. oszustwa internetowe).
Przestępczość Nieletnich: Wcześniejsze dojrzewanie młodzieży i spadek wieku sprawców.
Dynamika Przestępczości: Zmiany w czasie (np. wzrost cyberprzestępczości w pandemii, spadek liczby rozbojów).
Geografia Przestępczości: Rozmieszczenie przestrzenne przestępstw (np. w większych miastach, problematycznych dzielnicach, tzw. "hotspoty" – miejsca szczególnej koncentracji przestępczości).

IX. Mechanizmy Działania Organów Publicznych w Kształtowaniu Polityki Karnej¶

Parlament: Odpowiedzialny za legislację, uchwala ustawy karne, modyfikuje Kodeks Karny (np. kryminalizacja jazdy pod wpływem alkoholu).
Prokuratura: Prowadzi postępowania przygotowawcze, stawia zarzuty, opiniuje procesy legislacyjne.
Sądy: Orzekają kary, interpretują prawo.
Policja: Wykrywa przestępstwa, zbiera dowody, inicjuje procedury (np. Niebieskiej Karty), prowadzi statystyki.
Instytucje Badawcze: Dostarczają danych i analiz dla kształtowania polityki karnej.
Profilaktyka Kryminalna:Pierwszorzędowa (ogólna): Edukacja całej społeczności, kampanie informacyjne (np. przeciw oszustwom na wnuczka/BLIK).
Drugorzędowa (selektywna): Skierowana do grup podwyższonego ryzyka (np. młodzież zagrożona demoralizacją, programy resocjalizacyjne).
Trzeciorzędowa (indywidualna): Działania terapeutyczne i resocjalizacyjne dla osób, które już miały kontakt z przestępstwem (np. więźniowie, byli więźniowie).

X. Wybrane Przykłady Głośnych Oszustw/Spraw¶

Lance Armstrong: Doping w kolarstwie.
Dora Ratjen (Heinrich): Oszustwo płciowe w lekkoatletyce.
Ali Dia: Oszustwo piłkarskie (fałszywe polecenie).
Oszustwo Volkswagen (Dieselgate): Manipulacja wynikami pomiarów emisji spalin.
Charles Ingram ("Milionerzy"): Oszustwo w teleturnieju (szyfr z kaszleniem).
Mukhtar Ablyazov: Malwersacje finansowe w kazachstańskim banku.
Największe wyłudzenie VAT-ów w Polsce: Karuzele podatkowe na paliwach płynnych.
Oscylator Ekonomiczny: Lokowanie i pobieranie czeków wielokrotnie w różnych bankach (przełom lat 80./90., brak monitoringu informatycznego).
Oszustwa Matrymonialne: Wyłudzanie pieniędzy od osób poszukujących partnera.
Oszustwa "na BLIK", "na policjanta", "na pracownika banku": Socjotechniczne manipulacje, prowadzące do przekazania środków.
Oszustwa z przeniesieniem własności nieruchomości: Wykorzystywanie trudnej sytuacji finansowej, fałszowanie aktów notarialnych z udziałem notariuszy.

XI. Cechy Sprawców Poważnych Przestępstw (ASPD, Psychopatia, Seryjni Mordercy)¶

ASPD (Anty Social Personality Disorder): Brak empatii, impulsywność, manipulacja, ignorowanie norm społecznych. Często diagnozowane u recydywistów i sprawców przemocy. Początki we wczesnej młodości.
Psychopatia: Blisko ASPD, ale charakteryzuje się brakiem wyrzutów sumienia, brakiem empatii. Psychopaci często są seryjnymi mordercami, świetnie manipulują rzeczywistością.
Triada McDonalda: Dziecięce zachowania prognostyczne dla przemocowych zachowań: znęcanie nad zwierzętami, fascynacja ogniem (piromania), moczenie nocne (w wieku 6-8 lat, w połączeniu z pozostałymi).
Seryjni Mordercy (np. Ted Bundy, Jeffrey Dahmer, John Wayne Gacy): Często brak empatii, brutalność, motywy zemsty lub satysfakcji.
Zorganizowani: Planują zbrodnie, wybierają ofiary, zacierają ślady, śledzą doniesienia medialne.
Niezorganizowani: Działają pod wpływem impulsu, atakują przypadkowe osoby, zostawiają wiele śladów. Często mają niskie poczucie własnej wartości, niewykształceni.

Quiz¶

Odpowiedz na poniższe pytania w 2-3 zdaniach.

Jaka jest podstawowa różnica między kryminologią a kryminalistyką?
Wymień trzy główne obszary, którymi zajmuje się kryminologia.
Czym jest "ciemna liczba przestępstw" i dlaczego jest istotna w badaniach kryminologicznych?
Wyjaśnij kluczowe założenie klasycznej szkoły kryminologii.
Co odróżnia podejście szkoły pozytywistycznej do przyczyn przestępczości od szkoły klasycznej?
Jakie czynniki społeczne sprzyjają przestępczości według wykładu? Wymień co najmniej dwa.
Czym jest wtórna wiktymizacja i podaj jeden przykład, jak może się objawiać.
W jaki sposób neurobiologia przyczynia się do zrozumienia przestępczości, nawet jeśli nie ma "genu przestępczości"?
Co to jest "Niebieska Karta" i kto może ją zainicjować?
Jakie są typowe cechy sprawców przestępstw z osobowością antyspołeczną (ASPD)?

Klucz Odpowiedzi do Quizu¶

Kryminologia bada przyczyny przestępczości i charakteryzuje sprawców i ofiary, skupiając się na analizie zjawiska. Kryminalistyka natomiast zajmuje się technicznym ujawnianiem, badaniem i identyfikacją śladów pozostawionych przez przestępstwa, aby pomóc w wykryciu sprawcy.
Trzy główne obszary kryminologii to: etiologia przestępczości (badanie przyczyn), kryminologia kliniczna (analiza indywidualnych przypadków i resocjalizacja) oraz kryminologia teoretyczna (opracowywanie teorii).
Ciemna liczba przestępstw to przestępstwa, które faktycznie miały miejsce, ale nie zostały zgłoszone organom ścigania lub nie zostały wykryte. Jest istotna, ponieważ statystyki przestępczości opierają się na zgłoszonych przypadkach, co nie odzwierciedla pełnego obrazu zjawiska.
Kluczowe założenie klasycznej szkoły kryminologii mówi, że człowiek jest istotą racjonalną i dokonuje świadomych wyborów między dobrem a złem. Popełnienie przestępstwa jest zatem wynikiem racjonalnej kalkulacji zysków i strat.
Szkoła pozytywistyczna odróżnia się od klasycznej tym, że zakłada, iż zachowanie przestępcze nie zawsze jest racjonalnym wyborem, ale może być zdeterminowane przez czynniki biologiczne, psychologiczne lub społeczne. Skupia się na leczeniu i resocjalizacji zamiast wyłącznie karaniu.
Czynniki społeczne sprzyjające przestępczości to między innymi nierówności społeczne (ubóstwo, bezrobocie) oraz patologie społeczne (takie jak alkoholizm, narkomania i brak należytej opieki w rodzinie).
Wtórna wiktymizacja to dodatkowe cierpienie ofiary, które wynika z reakcji otoczenia lub instytucji, a nie bezpośrednio z samego przestępstwa. Przykładem jest obwinianie ofiary gwałtu o jej ubiór lub zachowanie, sugerując, że sama się "prosiła" o to, co ją spotkało.
Neurobiologia, poprzez badanie mózgu przestępców, pomaga zrozumieć wpływ uszkodzeń (np. kory przedczołowej) czy niedoborów neuroprzekaźników (jak serotonina) na skłonność do agresji i impulsywność. Chociaż nie ma jednego "genu przestępczości", czynniki biologiczne mogą zwiększać ryzyko zachowań antyspołecznych.
Niebieska Karta to procedura interwencji w przypadku przemocy domowej, mająca na celu koordynację działań różnych służb (policji, pomocy społecznej, służby zdrowia, oświaty). Może ją zainicjować każda osoba lub instytucja mająca podejrzenie przemocy, nie tylko sama ofiara.
Typowe cechy sprawców z osobowością antyspołeczną (ASPD) to brak empatii, wysoka impulsywność, skłonność do manipulacji oraz ignorowanie norm społecznych. Często nie odczuwają wyrzutów sumienia za swoje czyny i obwiniają innych.

Sugerowane Pytania Esejowe¶

Porównaj i skontrastuj założenia, cele oraz podejście do kary trzech głównych szkół kryminologicznych: klasycznej, pozytywistycznej i radykalnej. Podaj konkretne przykłady, ilustrujące różnice w ich interpretacji przestępczości.
Omów interdyscyplinarny charakter kryminologii, wskazując, w jaki sposób współpracuje ona z co najmniej pięcioma innymi dziedzinami nauki (np. psychologią, socjologią, prawem, medycyną, neurobiologią). Przedstaw konkretne przykłady wkładu każdej z tych nauk w zrozumienie przestępczości.
Zanalizuj problem "ciemnej liczby przestępstw" w kontekście metodologicznych wyzwań badań kryminologicznych. Jakie czynniki przyczyniają się do jej istnienia i jakie są konsekwencje niepełnych danych dla tworzenia skutecznej polityki kryminalnej i prewencji?
Szczegółowo opisz zjawisko wiktymizacji, uwzględniając różne czynniki zwiększające podatność na bycie ofiarą. Wyjaśnij pojęcie wtórnej wiktymizacji i podaj przykłady jej przejawów, a także omów rolę wsparcia dla ofiar przestępstw.
Zbadaj współczesne teorie dotyczące uwarunkowań przestępczości, w tym wpływ czynników biologicznych (np. neurobiologii, genetyki) i środowiskowych (np. rodzinnych, społecznych). Odnieś się do koncepcji "genu przestępczości" oraz znaczenia triady McDonalda i zaburzeń osobowości (ASPD, psychopatia) w kontekście profilu sprawców.

Glosariusz Kluczowych Terminów¶

ASPD (Anty Social Personality Disorder): Zaburzenie osobowości charakteryzujące się brakiem empatii, impulsywnością, skłonnością do manipulacji i ignorowaniem norm społecznych.
Beccaria, Cesare: Włoski filozof i prawnik, przedstawiciel klasycznej szkoły kryminologii, autor dzieła "O przestępstwach i karach", sprzeciwiający się torturom i postulujący jasne prawo karne.
Bentham, Jeremy: Angielski filozof i teoretyk prawa, twórca koncepcji użytecznych kar (utylitaryzmu), według której kara powinna przynosić więcej pożytku niż szkody.
Ciemna Liczba Przestępstw: Całkowita liczba przestępstw faktycznie popełnionych, która jest wyższa niż liczba przestępstw zgłoszonych lub wykrytych przez organy ścigania.
Daktyloskopia: Technika kryminalistyczna polegająca na identyfikacji osób na podstawie analizy odcisków linii papilarnych.
Etiologia Przestępczości: Gałąź kryminologii zajmująca się badaniem przyczyn przestępczości (biologicznych, psychologicznych, społecznych).
Grooming: Proces nawiązywania relacji z nieletnimi przez dorosłych w celu wykorzystania ich seksualnie, często odbywający się w przestrzeni online.
Hotspoty: Miejsca o szczególnie wysokiej koncentracji przestępczości, które wymagają zwiększonej uwagi ze strony organów ścigania.
Kryminalistyka: Nauka zajmująca się ujawnianiem, badaniem i identyfikacją śladów pozostawionych przez przestępstwa, a także technikami wykrywania sprawców i gromadzenia dowodów.
Kryminologia: Nauka społeczna badająca przestępczość jako zjawisko społeczne, jej przyczyny, charakterystykę sprawców i ofiar, a także systemy kontroli społecznej i polityki karnej.
Kryminologia Klasyczna: Szkoła myśli kryminologicznej zakładająca, że człowiek jest racjonalny i dokonuje świadomych wyborów dotyczących popełniania przestępstw; stawia na pewność i szybkość kary jako odstraszającej.
Kryminologia Kliniczna: Gałąź kryminologii koncentrująca się na analizie indywidualnych przypadków przestępców w celu zrozumienia ich zachowań i opracowania metod resocjalizacji.
Kryminologia Porównawcza: Gałąź kryminologii zajmująca się analizą przestępczości oraz systemów prawnych w różnych krajach i kulturach.
Kryminologia Pozytywistyczna: Szkoła myśli kryminologicznej, która uważa, że zachowanie przestępcze jest zdeterminowane przez czynniki biologiczne, psychologiczne lub społeczne; postuluje leczenie i resocjalizację przestępców.
Kryminologia Radykalna: Nurt kryminologii, często utożsamiany z marksistowskim, który postrzega przestępczość jako produkt nierówności i wyzysku w systemie społecznym (np. kapitalizmie).
Kryminologia Stosowana: Gałąź kryminologii zajmująca się analizą statystyk przestępczości i skuteczności polityki kryminalnej w praktyce.
Kryminologia Teoretyczna: Gałąź kryminologii zajmująca się opracowywaniem ogólnych teorii na temat przestępczości.
Lombroso, Cesare: Włoski lekarz, twórca koncepcji "urodzonego przestępcy", wiążącej skłonność do przestępczości z pewnymi cechami anatomicznymi (dziś uznawane za ciekawostkę historyczną).
McDonald, John (Triada McDonalda): Koncepcja psychologiczna, która wskazuje na trzy dziecięce zachowania (moczenie nocne po 6-8 roku życia, fascynacja ogniem, znęcanie się nad zwierzętami) jako prognostyki przyszłych, poważnych zachowań przemocowych.
Niebieska Karta: Procedura interwencji w przypadkach przemocy domowej w Polsce, mająca na celu skoordynowanie działań różnych służb i instytucji w celu ochrony ofiar.
Prewencja Kryminalna: Ogół działań mających na celu zapobieganie przestępczości, obejmujących kampanie społeczne, edukację i programy resocjalizacyjne.
Profilowanie Kryminalne: Technika analizy cech sprawcy na podstawie modus operandi przestępstwa i pozostawionych śladów, mająca na celu zawężenie kręgu podejrzanych.
Przestępca: Osoba, która świadomie i celowo popełnia czyn zabroniony przez prawo.
Przestępstwo: Czyn zabroniony przez prawo pod groźbą kary.
Przestępczość: Zjawisko społeczne polegające na popełnianiu czynów zabronionych przez prawo w danej grupie lub społeczeństwie.
Psychopatia: Poważne zaburzenie osobowości charakteryzujące się brakiem empatii, wyrzutów sumienia, manipulowaniem innymi i często skłonnością do przemocy.
Recydywa: Ponowne popełnienie przestępstwa przez osobę, która wcześniej była już skazana.
Resocjalizacja: Proces przywracania osób, które popełniły przestępstwa, do społeczeństwa, często poprzez edukację, terapię i wsparcie w integracji społecznej.
Serotonina: Neuroprzekaźnik, którego niedobory mogą być powiązane z impulsywnością i agresją.
Stalking: Uporczywe nękanie, które jest przestępstwem w polskim kodeksie karnym od 2011 roku.
Wiktymizacja: Proces stawania się ofiarą przestępstwa oraz wszelkie konsekwencje, które z tego wynikają.
Wiktymologia: Gałąź kryminologii zajmująca się badaniem ofiar przestępstw, ich roli, konsekwencji wiktymizacji i sposobów pomocy pokrzywdzonym.
Wina Ofiary: Kontrowersyjne pojęcie sugerujące, że ofiara swoim zachowaniem lub cechami mogła przyczynić się do przestępstwa, często prowadzące do wtórnej wiktymizacji i obwiniania pokrzywdzonego.
Wtórna Wiktymizacja: Dodatkowe cierpienie ofiary wynikające z reakcji otoczenia, mediów lub działań instytucji (np. policji, sądu) w trakcie postępowania.