4 Zderzenie kultur

Etnocentryzm w kontekście kryminologii¶

Etnocentryzm to postawa wyrażająca się w przekonaniu, że "nasza kultura jest najlepsza" i stanowi naturalny punkt odniesienia do oceny innych kultur. Historycznie niemal wszystkie społeczności wykazywały tendencje etnocentryczne, jednak w społeczeństwach europejskich, szczególnie w ciągu ostatnich stuleci, nastąpiło stopniowe odejście od tego sposobu myślenia na rzecz relatywizmu kulturowego i pluralizmu.

W kryminologii i prawoznawstwie etnocentryzm może prowadzić do:

Wartościowania zachowań przestępczych przez pryzmat własnych norm kulturowych
Tworzenia systemów prawnych nieuwzględniających różnic kulturowych
Pomijania kontekstu kulturowego w ocenie motywacji sprawców

Problem różnorodności kulturowej w socjologii kryminalistycznej¶

Współczesne społeczeństwa europejskie doświadczają intensywnej migracji, co prowadzi do szeregu wyzwań w sferze prawnej i kryminologicznej:

Konflikty prawa i kultury¶

Szczególnie problematyczne stają się przypadki, gdy normy kulturowe stoją w sprzeczności z obowiązującym prawem. Przykładem jest głośna sprawa z Niemiec, w której sąd wydał kontrowersyjny wyrok uniewinniający mężczyznę oskarżonego o przemoc domową, powołując się na odmienność kulturową sprawcy. Takie wyroki rodzą pytanie o granice relatywizmu kulturowego w systemach prawnych.

Procesy segregacyjne i adaptacyjne¶

Gettoizacja - proces tworzenia się homogenicznych kulturowo enklaw, spowodowany:

Nieznajomością języka kraju przyjmującego
Trudnościami w znalezieniu zatrudnienia
Dyskryminacją i wykluczeniem społecznym
Dążeniem do zachowania tożsamości kulturowej

Getta stają się często obszarami podwyższonego ryzyka kryminogennego z powodu izolacji społecznej, ubóstwa i braku integracji.

Orientalizacja - proces adaptacji elementów kultur mniejszościowych przez kulturę dominującą:

Asymilacja kulinarna (np. kebaby jako popularne fast foody w Europie)
Zapożyczenia w modzie i stroju (np. kontusze w Polsce, które były adaptacją strojów tureckich)
Zapożyczenia językowe i artystyczne

Procesy długiego trwania w socjologii¶

Koncepcja "procesów długiego trwania" (longue durée), wprowadzona przez szkołę Annales, szczególnie przez Fernanda Braudela, odnosi się do zjawisk społeczno-kulturowych utrzymujących się przez długie okresy historyczne. W kontekście socjologii kryminalistycznej oznacza to, że pewne wzorce zachowań, w tym zachowań przestępczych, mogą utrzymywać się mimo zmian prawnych, politycznych czy ekonomicznych.

Zjawiska podlegające procesom długiego trwania:

Przemoc domowa
Zorganizowana przestępczość
Prostytucja
Narkomania

Prostytucja jako problem społeczny i prawny¶

Prostytucja stanowi klasyczny przykład zjawiska społecznego różnie interpretowanego i regulowanego w zależności od kontekstu kulturowego i prawnego.

Modele regulacji prostytucji¶

Model abolicjonistyczny (np. kraje skandynawskie):

Karane jest korzystanie z usług prostytucji, a nie jej świadczenie
Założenie: prostytucja jest formą przemocy i wyzysku
Cel: eliminacja popytu na usługi seksualne

Model regulacyjny (np. Niemcy, Holandia):

Prostytucja traktowana jako legalna działalność gospodarcza
Podlega regulacjom, kontroli sanitarnej i podatkowej
Założenie: legalizacja ogranicza patologie związane z prostytucją

Argumenty w debacie¶

Przeciw legalizacji:

Sprzyja handlowi ludźmi i wykorzystywaniu seksualnemu
Tworzy patologiczne zjawiska towarzyszące (sutenerstwo, stręczycielstwo)
Uprzedmiotawia osoby świadczące usługi seksualne

Za legalizacją:

Problemy seksualne wymagają legalnych rozwiązań
Regulacja umożliwia kontrolę zdrowotną i bezpieczeństwo osób świadczących usługi
Zapewnia ochronę prawną i socjalną osobom prostytuującym się

Relacja między prawem a normami społecznymi¶

W teorii prawa ścierają się dwa główne podejścia:

Szkoła niemiecka (pozytywizm prawniczy) - prawo pochodzi z prawa; system prawny jest autonomiczny wobec norm społecznych i moralnych.

Podejście socjologiczne - prawo wywodzi się z norm społecznych; skuteczność prawa zależy od jego zgodności z normami panującymi w społeczeństwie.

"Prawo, które odbiega od wyobrażeń społecznych, przestaje efektywnie funkcjonować" - przykładem może być ignorowanie przepisów budowlanych na Podhalu, gdzie lokalna tradycja architektoniczna często rozmija się z wymogami prawnymi.

Inne aspekty socjologii kryminalistycznej¶

Sport jako substytut religii¶

Sport w nowoczesnych społeczeństwach może pełnić funkcje analogiczne do religii:

Integruje społeczność
Tworzy poczucie wspólnoty i tożsamości grupowej
Oferuje rytuały i symbole jednoczące ludzi
Ustanawia normy i wartości (fair play)

Luka świadomościowa¶

Zjawisko określane jako "luka świadomościowa" odnosi się do opóźnienia w adaptacji świadomości społecznej do zmieniającej się rzeczywistości. Charakteryzuje się następującymi cechami:

Rzeczywistość społeczna zmienia się szybciej niż nasza percepcja tych zmian
Wymaga społecznego "przepracowania" i uwewnętrznienia nowego stanu rzeczy
Zmiany inkrementalne (kilkuprocentowe) są często niezauważalne

Postrzeganie zmian społecznych:

Ludzie mają tendencję do binarnego kategoryzowania zjawisk społecznych (bezpiecznie/niebezpiecznie, bogactwo/bieda)
Niewielkie zmiany statystyczne nie przekładają się na zmianę subiektywnego odczucia
Subiektywne poczucie bezpieczeństwa może być oderwane od faktycznego poziomu przestępczości

Luka świadomościowa ma istotne znaczenie dla kryminologii, gdyż wpływa na społeczną percepcję przestępczości, poczucie bezpieczeństwa i stosunek do instytucji kontroli społecznej, co z kolei może przekładać się na poparcie dla określonej polityki karnej.