4 Nazwy, definicje i podział logiczny

1. Charakterystyka nazw w logice

Nazwa (term) - wyrażenie oznaczające obiekty lub klasy obiektów. - Logika tradycyjna (arystotelesowska) wypracowała precyzyjną analizę nazw - Arystotelesowska definicja nazwy: "dźwięk znaczący na mocy umowy, którego żadna część nie jest znacząca samodzielnie" - Nazwa znaczy tylko wtedy, gdy ma desygnat - Znaczenie jest wyznaczone na mocy umowy społecznej

2. Rodzaje nazw

Klasyfikacja ze względu na liczbę desygnatów:

• Nazwy jednostkowe (indywidualne)

  • Odnoszą się do dokładnie jednego obiektu (mają jeden desygnat)
  • Przykłady: imiona osób (Adam, Julia, Patrycja), "obecny prezydent Polski"

• Nazwy ogólne

  • Odnoszą się do wielu obiektów (mają więcej niż jeden desygnat)
  • Mogą mieć potencjalnie nieskończenie wiele desygnatów
  • Przykłady: człowiek, kot, pies (jako gatunki)

• Nazwy puste

  • Nie posiadają żadnego desygnatu (nie ma przedmiotu, który określają)
  • Przykład: "dzisiejszy król Polski"
  • Mogą mieć charakter temporalny - ich status może się zmieniać w czasie

• Nazwy zbiorowe

  • Odnoszą się do grup traktowanych jako całość
  • Przykłady: Polacy, Niemcy, kibice, stado wilków
  • Należy odróżniać nazwy zbiorowe od jednostkowych nazw kolektywnych (np. Sejm, Lech Poznań)

Klasyfikacja ze względu na budowę:

• Nazwy proste (jednowyrazowe)

• Przykłady: imiona, nazwiska

• Nazwy złożone (wielowyrazowe)

• Przykład: "studenci kryminologii KNI2"

3. Aspekty znaczeniowe nazw

Każda nazwa posiada dwa kluczowe aspekty znaczenia:

Denotacja (zakres, ekstensja)

• Zbiór wszystkich desygnatów (obiektów), do których dana nazwa się odnosi
• Odpowiada na pytanie: "Co ta nazwa oznacza/wskazuje?"
• Przykłady:
  • Denotacja nazwy "filozof" to zbiór wszystkich filozofów
  • Denotacja nazwy "rzeka" to wszystkie rzeki na świecie
  • Denotacja nazwy "kryminolog" to wszyscy kryminolodzy

Konotacja (treść, intencja)

• Zespół cech pojęciowych przypisywanych obiektom oznaczonym przez nazwę
• Odpowiada na pytanie: "Co ta nazwa znaczy? Jaką treść niesie?"
• Przykłady:
  • Konotacja nazwy "filozof": człowiek uprawiający filozofię, poszukujący mądrości, kochający mądrość
  • Konotacja nazwy "kryminolog": osoba badająca zbrodnie w ujęciu interdyscyplinarnym, poszukująca odpowiedzi na pytania w zakresie zbrodni

Wkład historyczny:

• John Stewart Mill wprowadził pojęcia denotacji i konotacji (ang. denotation i connotation)
• Gottlob Frege rozwinął koncepcję, wprowadzając terminy bedeutung (odniesienie) i sin (sens)

4. Operacje na nazwach

Generalizacja

• Poszerzenie zakresu nazwy poprzez usunięcie części treści (cech konstytutywnych)
• Gdy zmniejszamy konotację, zwiększa się denotacja
• Reguła: im bardziej ogólna treść (mniej cech), tym większy zakres

Specyfikacja

• Proces odwrotny do generalizacji - zawężenie zakresu przez dodanie cech

---

Ważne: Teoria nazw stanowi fundament semantyki logicznej i jest kluczowa dla poprawnego formułowania wyrażeń i zdań w języku formalnym.