2 Semiotyka język jako system znaków

Wprowadzenie do semiotyki¶

Semiotyka to dział logiki zajmujący się badaniem języka jako systemu znaków. Dyscyplina ta ma swoje korzenie w starożytności i opiera się na założeniu, że logiczna analiza zawsze rozpoczyna się od rozumienia języka jako systemu znaków.

Historyczne ujęcie semiotyki¶

Arystoteles - klasyczne podejście do języka¶

Język jako twór konwencjonalny - uzgodniony społecznie
Arystoteles w "Hermeneutyce" stwierdził, że:
Wyrazy mówione są symbolami doznań myślowych w duszy
Wyrazy pisane są symbolami wyrazów mówionych
Dostrzegał odpowiedniość między strukturą języka, strukturą bytu oraz myślenia
Ustanowił ścisłe związki między gramatyką języka, ontologią (strukturą rzeczywistości) i logiką
Zapoczątkował tradycję analiz logiczno-językowych

Wilhelm Ockham - średniowieczna analiza języka¶

Przedstawiciel terministycznej logiki
Wprowadził pojęcie supozycji - samodefiniowanie pojęć
Rozróżniał dwa stopnie wynikania:
- Wynikanie formalne
- Wynikanie materialne

Ferdinand de Saussure - nowoczesna semiotyka (przełom XVIII/XIX w.)¶

Definiował język jako system powiązanych znaków
Wprowadził pojęcia:
- Signifiant (forma wyrazu)
- Signifié (treść wyrazu)
Podkreślał arbitralność (umowność) relacji między formą a treścią
Odciął się od naturalnego postrzegania języka na rzecz ujęcia społecznego
Ugruntował semiotykę jako konkretny system o charakterze społecznym

Charles Peirce - trójczłonowa koncepcja znaku (XX w.)¶

Opracował triadyczną teorię znaku:
- Znak (reprezentant) - forma materialna
- Przedmiot - to, do czego znak się odnosi
- Interpretant - umysłowe ujęcie znaku przez odbiorcę
Podkreślał dynamiczny i interpretacyjny charakter semiozy (procesu znakowego)

Współczesna semiotyka¶

Podział semiotyki według Charlesa Morrisa¶

Współczesna semiotyka dzieli analizę języka na trzy komplementarne obszary:

Syntaktyka - nauka zajmująca się składnią, bada relacje między znakami językowymi
Semantyka - bada relacje znaków do tego, co oznaczają
Pragmatyka - dotyczy relacji znaków do użytkowników w kontekście ich użycia

Język z perspektywy logiki¶

Złożony system symboli o ustalonych regułach wyznaczonych przez umowę społeczną
Łączy myśl z rzeczywistością poprzez znaczenie
W logice tradycyjnej skupiano się głównie na składni i semantyce
Pełne zrozumienie języka wymaga również uwzględnienia pragmatyki (kontekstu i celu wypowiedzi)

Przykłady różnych systemów znaków¶

Semiotyka obejmuje badanie różnych systemów znaków funkcjonujących w społeczeństwie:

Znaki drogowe - zuniwersalizowana forma graficzna przekazująca zasady ruchu drogowego
Emotikony - współczesna forma języka obrazkowego wyrażająca emocje
Język migowy - reprezentacja słów za pomocą ruchu ciała (głównie rąk)
Matematyka - konwencjonalny system znaków i symboli o ustalonych regułach

Kluczowe pojęcia do zapamiętania¶

Semiotyka - dział logiki zajmujący się językiem jako systemem znaków
Konwencjonalność języka - uzgodnienie społeczne dotyczące zasad językowych
Supozycje (wg Ockhama) - pojęcia znaczeń
Semioza - proces znakowy
Triadyczna teoria znaku - znak, przedmiot, interpretant
Trzy obszary semiotyki - syntaktyka, semantyka, pragmatyka