z12 Zachowania antyspołeczne

1. Perspektywa neoewolucyjna zachowań antyspołecznych¶

Główne założenia¶

Zachowania antyspołeczne są wynikiem złożonych interakcji między genami a środowiskiem społecznym oraz adaptacyjnych strategii, które w przeszłości mogły zwiększać szanse na przetrwanie i reprodukcję.

Adaptacyjność zachowań antyspołecznych¶

W niektórych warunkach ewolucyjnych zachowania jak agresja czy oszustwo mogły być korzystne dla przetrwania
Osoby wykazujące takie zachowania miały większe szanse na:
- Zdobycie zasobów
- Znalezienie partnerów
- Reprodukcję

Strategie życiowe¶

Strategie krótkoterminowe: - Priorytet: szybka reprodukcja - Mniejsza inwestycja w potomstwo

Strategie długoterminowe: - Skupienie na stabilności - Większa inwestycja w mniejszą liczbę potomków

Selekcja grupowa¶

Grupy składające się z osób współpracujących miały większe szanse na przetrwanie
W obrębie grup kooperujących zawsze pojawiają się "pasażerowie na gapę"
Systemy oparte na solidaryzmie społecznym są narażone na nadużycia

2. Modulacja zachowań i wpływ środowiska¶

Mechanizmy ewolucyjne¶

Faworyzowanie krewnych - agresja tłumiona wobec rodziny i sojuszników
Wymiana korzyści na zasadzie wzajemności
Zdolność do modulowania zachowań zależnie od kontekstu społecznego

Epigenetyka¶

Zmiany ekspresji genów wywołane przez środowisko, nawet w okresie życia płodowego, mogą wpływać na występowanie zachowań antyspołecznych.

Stresujące, niestabilne środowisko może aktywować geny związane z agresją
Środowisko rozwoju od poczęcia ma kluczowe znaczenie

Struktury hierarchiczne¶

W niedemokratycznych strukturach zachowania antyspołeczne mogą służyć do wywalczenia wyższej pozycji społecznej
Status quo prospołeczne jest tylko dla tych na górze piramidy społecznej

3. Teoria frustracji-agresji¶

Definicja¶

Teoria sformułowana przez badaczy z Uniwersytetu Yale (1939) - agresja jest bezpośrednim wynikiem frustracji, czyli stanu powstającego gdy osiągnięcie celu zostaje zablokowane.

Kluczowe mechanizmy¶

Frustracja jako prekursor agresji
Agresja może przyjmować różne formy:
- Otwarte działania (przemoc fizyczna)
- Subtelne formy (złośliwość, pasywna agresja)

Przeniesienie agresji¶

Jeśli bezpośrednia agresja wobec źródła frustracji nie jest możliwa, może zostać przeniesiona na bardziej dostępny cel (najczęściej rodzina).

Czynniki wzmacniające¶

Wcześniejsze doświadczenia agresywne
Obecność bodźców agresywnych w środowisku
Społeczna akceptacja agresji

Uczenie się agresji¶

Agresywne reakcje są wynikiem uczenia społecznego
Osoby obserwujące skuteczność agresji są skłonne do naśladownictwa
Rola zmiennych pośredniczących: postrzeganie intencji innych, osobowość, kontrola impulsów

4. Społeczna teoria uczenia się (Bandura)¶

Główne założenia¶

Osoby uczą się zachowań antyspołecznych poprzez obserwację i naśladownictwo zachowań innych (rówieśnicy, rodzice, media, influencerzy).

Mechanizmy uczenia¶

Wzmocnienie zachowania - nagradzane zachowania są częściej powtarzane
Zachowania antyspołeczne nagradzane poprzez:
- Zdobycie wyższego statusu społecznego
- Uzyskanie władzy
- Uniknięcie kary

Rola środowiska¶

Środowiska sprzyjające rozwojowi zachowań antyspołecznych: - Patologiczne warunki domowe - Ubóstwo - Trudne warunki socjalizacji

Uczenie pośrednie¶

Obserwacja konsekwencji zachowań innych
Jeśli zachowania antyspołeczne nie niosą negatywnych konsekwencji, sprzyja to naśladownictwu

Samoregulacja¶

Ludzie nie są biernymi odbiorcami informacji
Samoregulacja może być osłabiona gdy osoba uzna zachowania antyspołeczne za akceptowalne

5. Osobowość antyspołeczna¶

Definicja¶

Zaburzenie osobowości charakteryzujące się wzorcem lekceważenia i naruszania praw innych osób.

Kluczowe cechy¶

Brak empatii - trudności z rozpoznawaniem uczuć innych
Impulsywność - brak planowania, niewyważone decyzje
Brak wyrzutów sumienia - brak żalu po wyrządzeniu krzywdy
Naruszanie norm społecznych - łamanie praw innych osób
Agresja i wrogość - zachowania agresywne werbalne i fizyczne
Manipulacja i oszustwo - wykorzystywanie innych dla korzyści
Oporność na kary - brak zmiany zachowania mimo negatywnych konsekwencji
Problemy z substancjami psychoaktywnymi - częste nadużywanie

6. Przemoc jako forma zachowań antyspołecznych¶

Definicja¶

Przemoc to stosowanie siły fizycznej lub psychologicznej w celu wyrządzenia szkody innym, często jako narzędzie kontroli lub wpływu.

Konteksty uzasadniające przemoc¶

Obrona własna - ochrona siebie lub bliskich przed zagrożeniem
Obrona terytorium - ochrona majątku, zasobów (np. działania Ukraińców)
Przemoc wynikająca z frustracji - reakcja na niemożność osiągnięcia celów
Przemoc symboliczna/rytualna - część tradycji kulturowych
Narzędzie dyscypliny - coraz bardziej kwestionowane podejście
Środek odwetu - prowadzi do eskalacji konfliktów
Konsekwencja zaburzeń psychologicznych - wpływ na kontrolę impulsów
Wpływy kulturowe - kultura honoru, obrona reputacji

Rodzaje przemocy¶

Przemoc symboliczna - naruszanie tożsamości, godności, wartości
Przemoc rytualna - akty o symbolicznym znaczeniu w praktykach kulturowych

7. Teorie wrogości międzygrupowej¶

A. Teorie dyspozycyjne¶

Teoria osobowości autorytarnej (Adorno)¶

Kluczowe cechy autorytarne: - Konformizm - Sztywność myślenia - Agresja wobec osób odbiegających od norm

Teoria orientacji na dominację społeczną (SDO)¶

Dążenie do utrzymania hierarchii społecznej
Dominacja nad innymi grupami
Skłonność do uprzedzeń międzygrupowych

B. Teorie sytuacyjne¶

Teoria rzeczywistego konfliktu interesów¶

Konflikty między grupami wynikają z rzeczywistego konfliktu interesów i rywalizacji o ograniczone zasoby.

Eksperyment Połowy Muzy (Szerif, lata 50.)¶

Metodologia: - Uczestnicy: 11-letni chłopcy, dobrze przystosowani społecznie - Podział na dwie grupy: "Orły" i "Węże" - Wprowadzenie konkurencji o nagrody

Wyniki: - Konkurencja doprowadziła do wzrostu napięć i wrogości - Wprowadzenie celów nadrzędnych (wspólne zadania) zmniejszyło konflikty - Przykłady celów nadrzędnych: naprawa wodociągu, wciągnięcie ciężarówki z jedzeniem

Wnioski: - Antagonizm międzygrupowy może być szybko wywołany przez konkurencję - Współpraca wdążeniu do wspólnych celów skutecznie łagodzi konflikty - Znaczenie dla polityki integracyjnej (asymilacja imigrantów)

Teoria społecznej tożsamości (Tajfel, Turner)¶

Kategoryzacja "my vs. oni"
Faworyzowanie własnej grupy
Potencjalna wrogość wobec grup zewnętrznych
Stereotypy intensyfikują konflikty międzygrupowe

Podejście interakcyjne¶

Ani czynniki dyspozycyjne, ani sytuacyjne same w sobie nie wystarczają - kluczowa jest interakcja między cechami osobowości a kontekstem społecznym.

8. Percepcja, afekt i zachowania wobec obcych grup¶

Percepcja¶

Selekcja percepcyjna - zwracanie uwagi tylko na informacje potwierdzające przekonania
Ignorowanie informacji podważających stereotypy
Potwierdzenie hipotezy - tendencja do szukania potwierdzeń własnych przekonań

Afekt¶

Negatywne emocje wobec grup zewnętrznych
Źródła: strach, zazdrość, niepewność, propaganda medialna
Uprzedzenia jako forma negatywnego afektu bez logicznej podstawy

Zachowania¶

Rezultat percepcji i afektu: - Unikanie kontaktu - Agresja werbalna i fizyczna - Dyskryminacja - niesprawiedliwe traktowanie ze względu na przynależność grupową

Stereotypy¶

Uproszczone przekonania o członkach grupy - mogą być pozytywne lub negatywne.

Mechanizmy działania: - Wprowadzają oczekiwania określonych zachowań - Wpływają na percepcję, afekt i zachowania - Opierają się na przynależności do kategorii społecznych (rasa, narodowość, wiek, zawód)

Przykład: Stereotyp "Azjaci są bardzo inteligentni" może prowadzić do: - Afektu: podziw/zazdrość - Zachowań: traktowanie z szacunkiem lub rywalizacja - Zaskoczenia gdy osoba wybiera karierę artystyczną zamiast naukowej

Uprzedzenia i dyskryminacja¶

Uprzedzenia - negatywne postawy manifestujące się przez lęk, wstręt, wrogość; często irracjonalne i nieoparte na doświadczeniu

Dyskryminacja - działania wynikające z uprzedzeń prowadzące do różnego traktowania na podstawie przynależności grupowej (poziom osobisty, instytucjonalny, strukturalny)