Historia Filozofii: Od Platona do Filozofii Nowożytnej

I. Filozofia Platona (427-347 p.n.e.)

1. Metafizyka

• Teoria dwóch światów:
• Świat fizyczny (zmysłowy)
• Świat metafizyczny (inteligibilny)
• Drugie żeglowanie - metoda odkrywania świata ponadzmysłowego:
• Pierwsze żeglowanie: poznanie zmysłowe (jak wiatr w żaglach)
• Drugie żeglowanie: poznanie intelektualne (wysiłek własny)

2. Teoria Idei

• Idea - istota rzeczy, idealny wzorzec
• Cechy idei:
• Inteligibilność (poznawalne tylko intelektem)
• Niematerialność
• Wieczność
• Niezmienność
• Bytowość w sensie pełnym
• Jedność

3. Relacje między światem idei a światem zmysłowym:

1. Mimesis (naśladownictwo) - świat zmysłowy naśladuje ideały
2. Meteksis (partycypacja) - byty zmysłowe uczestniczą w ideach
3. Koinonia (wspólnota) - idee są przyczyną bytów zmysłowych
4. Parusja (obecność) - idee są obecne w bytach zmysłowych

4. Hierarchia idei (od najniższych):

1. Idee gatunków i rodzajów
2. Idee jakości i relacji
3. Meta-idee (pojęcia filozoficzne)
4. Idee liczb i figur
5. Idea Dobra (najwyższa)

II. Filozofia Arystotelesa (384-322 p.n.e.)

1. Klasyfikacja nauk:

• Nauki teoretyczne: metafizyka, fizyka, matematyka
• Nauki praktyczne: etyka, polityka, ekonomika
• Nauki poetyczne (wytwórcze): architektura, retoryka, dramat

2. Metafizyka

• Substancja (ousia) - podstawowy byt
• Hylemorfizm - teoria mówiąca o złożeniu bytów z:
• Formy (morphe)
• Materii (hyle)

3. Hierarchia bytów:

1. Substancje zmysłowe zniszczalne
2. Substancje zmysłowe niezniszczalne (ciała niebieskie)
3. Substancje ponadzmysłowe (Pierwszy Nieruchomy Poruszyciel)

III. Filozofia Św. Augustyna (354-430)

1. Teoria poznania

• Poznanie zmysłowe - uznane za niepewne
• Poznanie wewnętrzne - droga do prawdy
• Iluminacja - oświecenie umysłu przez Boga
• Dubito ergo sum ("Wątpię, więc jestem") - pewność istnienia poprzez wątpienie

2. Teoria egzemplaryzmu

• Idee istnieją w umyśle Boga
• Byty stworzone są kopiami boskich idei
• Poznanie prawd wiecznych możliwe dzięki łasce Bożej

3. Creatio ex nihilo (stworzenie z niczego)

• Etap pierwszy (creatio): stworzenie materii
• Etap drugi (formatio/ordinatio): nadanie formy
• Akt stwórczy jest momentalny i całościowy
• Rationes seminales - zarodki przyszłych bytów

IV. Filozofia Św. Tomasza z Akwinu (1225-1274)

1. Relacja rozumu i wiary

• Brak konfliktu między rozumem a wiarą
• Filozofia jako "służebnica teologii"
• Wspólny cel: poznanie Boga

2. Pięć dróg dowodzenia istnienia Boga

1. Z ruchu - wszystko, co się porusza, jest poruszane przez coś innego
2. Z przyczynowości - istnienie pierwszej przyczyny sprawczej
3. Z przygodności bytów - istnienie bytu koniecznego
4. Ze stopni doskonałości - istnienie bytu najdoskonalszego
5. Z celowości - istnienie inteligentnego stwórcy

V. Filozofia Nowożytna

1. Francis Bacon (1561-1626)

• Klasyfikacja nauk:
• Dziedzina pamięci (historia)
• Dziedzina wyobraźni (poezja)
• Dziedzina rozumu (filozofia)
• Teoria idoli (źródła błędów):
• Idola tribus (plemienne) - wynikające z natury ludzkiej
• Idola specus (jaskini) - wynikające z wychowania
• Idola fori (rynkowe) - wynikające z języka
• Idola theatri (teatru) - wynikające z filozofii

2. René Descartes (1596-1650)

• Cogito ergo sum ("Myślę, więc jestem")
• Sceptycyzm metodyczny
• Zasady metody:
• Jasność i wyraźność poznania
• Analiza problemów na części
• Porządek myślenia od prostego do złożonego
• Kompletność rozważań

3. Blaise Pascal (1623-1662)

• Porządek serca vs porządek rozumu
• Zakład Pascala:
• Wiara w Boga jako racjonalny wybór
• Kalkulacja zysków i strat z wiary/niewiary
• Argument pragmatyczny za przyjęciem wiary

Kluczowe pojęcia i definicje:

• Metafizyka - nauka o bycie jako bycie
• Idea (Platon) - wieczny, niezmienny wzorzec rzeczy
• Substancja (Arystoteles) - byt samoistny
• Iluminacja - boskie oświecenie umysłu
• Racjonalizm - kierunek filozoficzny uznający rozum za główne źródło poznania
• Empiryzm - kierunek filozoficzny uznający doświadczenie za główne źródło poznania