Wilhelm Dilthey - Filozofia, Hermeneutyka i Nauki Humanistyczne¶

1. Wprowadzenie do myśli Diltheya¶

Wilhelm Dilthey (1833-1911) był niemieckim filozofem, psychologiem i historykiem, który wywarł znaczący wpływ na rozwój nauk humanistycznych i hermeneutyki. Jego filozofia stanowi próbę połączenia różnych dziedzin nauki i nadania im spójnego sensu.

1.1 Kontekst historyczny i wpływy¶

Urodzony dwa lata po śmierci Hegla, którego myśl miała na niego duży wpływ
Działał w XIX wieku, gdy nauka stawała się główną perspektywą patrzenia na rzeczywistość
Reprezentant neokantyzmu, choć rozwinął własne podejście

1.2 Główne założenia filozofii Diltheya¶

Dążenie do intersubiektywizmu jako alternatywy dla obiektywizmu i subiektywizmu
Holistyczne podejście do wewnętrznych i zewnętrznych reprezentacji rzeczywistości
Próba wyjaśnienia nauk humanistycznych w sposób uwzględniający ich specyfikę

2. Wpływ Hegla i neokantyzm¶

2.1 Wpływ Hegla¶

Dialektyka historyczna: historia jako proces rozwoju ducha ludzkiego
Holistyczne podejście do rzeczywistości
Koncepcja ducha obiektywnego, przekształcona w "obiektywizacje życia"

2.2 Neokantyzm¶

Krytyczne podejście do poznania i metodologii nauk
Rozróżnienie nauk przyrodniczych i humanistycznych
Dilthey rozwinął własne podejście, kładąc nacisk na historyczność i psychologię

3. Intersubiektywizm i krytyka obiektywizmu¶

Intersubiektywizm jako alternatywa dla pełnej obiektywności
Uwzględnienie różnych perspektyw i kontekstów w badaniach naukowych
Krytyka idealistycznego przedstawienia rzeczywistości

4. Nauki humanistyczne a nauki przyrodnicze¶

4.1 Specyfika nauk humanistycznych¶

Intersubiektywny charakter
Bliższy związek z kontekstem historycznym i kulturowym
Konieczność uwzględnienia ludzkiej psychiki i doświadczenia

4.2 Rozróżnienie między wyjaśnianiem (Erklären) a rozumieniem (Verstehen)¶

Wyjaśnianie (Erklären):
- Charakterystyczne dla nauk przyrodniczych
- Odkrywanie przyczynowo-skutkowych związków między zjawiskami
- Formułowanie ogólnych praw i teorii
- Oparte na obserwacji zewnętrznej i eksperymentach
- Rozumienie (Verstehen):
- Właściwe naukom humanistycznym
- Wczuwanie się w perspektywę badanego podmiotu lub zjawiska
- Uwzględnianie kontekstu historycznego, kulturowego i psychologicznego
- Oparte na interpretacji i hermeneutyce
- Dążenie do uchwycenia sensu i znaczenia ludzkich działań i wytworów kultury

5. Erlebnis i samozrozumienie¶

5.1 Erlebnis (doświadczenie życiowe)¶

Całościowe, bezpośrednie doświadczenie życiowe
Podstawa rozumienia w naukach humanistycznych
Obejmuje poznawcze, emocjonalne i wolitywne aspekty doświadczenia

5.2 Samozrozumienie¶

Obejmuje trzy główne aspekty:

Aspekty wewnętrzne: emocje, uczucia, wartości, myśli, motywy
Aspekty zewnętrzne: opinie innych, sposób ubierania się, towarzystwo, gestykulacja
Interpretacja ludzkich obiektywizacji: analiza wytworów kultury w kontekście historycznym i kulturowym

6. Trzy prawa metamorfozy wyobraźni¶

6.1 Prawo wykluczenia¶

Utrata uwagi dla pewnych aspektów rzeczywistości
Wynika z nadmiaru znanych informacji lub braku nowych doświadczeń

6.2 Prawo interintensyfikacji¶

Pełne spektrum zainteresowania
Charakteryzuje się bogatym doświadczeniem i intensywnym zaangażowaniem

6.3 Prawo poszerzania¶

Rozszerzanie perspektywy po doświadczeniu
Umożliwia bardziej kompleksowe i holistyczne ujęcie rzeczywistości

7. Hermeneutyka Diltheya¶

Nauka o interpretacji jako kluczowy element filozofii Diltheya
Samozrozumienie jako podstawa hermeneutyki
Interpretacja ludzkich obiektywizacji w kontekście historycznym i kulturowym

8. Trzy fazy myśli Diltheya¶

Pierwsza faza: wpływ Hegla i formułowanie praw metamorfozy wyobraźni
Druga faza: odrzucenie myśli Hegla i rozwijanie własnej koncepcji nauk humanistycznych
Trzecia faza: rozwój hermeneutyki i powrót do niektórych aspektów myśli Hegla

9. Wpływy i inspiracje¶

Friedrich Schleiermacher i jego wpływ na hermeneutykę Diltheya
Tradycja chrześcijańska i poszukiwanie religijno-filozoficznego światopoglądu

10. Znaczenie i wpływ¶

Filozofia Wilhelma Diltheya stanowi kompleksową próbę zrozumienia i metodologicznego ugruntowania nauk humanistycznych. Jego koncepcje intersubiektywizmu, Erlebnis, rozumienia i hermeneutyki pozostają istotne dla współczesnych badań w naukach społecznych i humanistycznych. Dilthey podkreślał znaczenie kontekstu historycznego i kulturowego w badaniach humanistycznych, co przyczyniło się do rozwoju bardziej zniuansowanego podejścia do interpretacji ludzkich działań i wytworów kultury.

Rozróżnienie między wyjaśnianiem a rozumieniem, koncepcja samozrozumienia oraz trzy prawa metamorfozy wyobraźni stanowią fundamentalne elementy jego filozofii, które wpłynęły na rozwój metodologii nauk humanistycznych. Dilthey pokazał, że nauki o człowieku wymagają odmiennego podejścia niż nauki przyrodnicze, uwzględniającego złożoność ludzkiego doświadczenia i kontekstu kulturowego.

Jego myśl inspirowała późniejszych filozofów i badaczy, przyczyniając się do rozwoju hermeneutyki, filozofii życia i różnych nurtów w naukach społecznych. Dilthey pozostaje ważną postacią w historii filozofii, której idee nadal są przedmiotem dyskusji i inspiracji we współczesnej humanistyce.