Normy prawne¶
Pojęcia podstawowe¶
Norma prawna¶
- Definicja: Reguła postępowania ustanowiona lub uznana przez państwo i zabezpieczona przymusem państwowym.
- Przykład: "Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności."
Przepis prawny¶
- Definicja: Jednostka redakcyjna tekstu prawnego, np. artykuł, paragraf, ustęp.
- Przykład: Art. 148 § 1 Kodeksu karnego: "Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności."
Różnica między normą a przepisem¶
- Definicja: Norma to treść reguły, przepis to jej forma tekstowa.
- Przykład: Z przepisu "Kto kradnie, podlega karze..." wynika norma zakazująca kradzieży.
Budowa normy prawnej¶
- Hipoteza - określa adresata normy i okoliczności jej zastosowania
-
Przykład: "Kto prowadzi pojazd mechaniczny w stanie nietrzeźwości..."
-
Dyspozycja - określa treść nakazanego, zakazanego lub dozwolonego zachowania
-
Przykład: "...podlega karze pozbawienia wolności do lat 2."
-
Sankcja - określa reakcję państwa na nieprzestrzeganie normy
- Przykład: "...podlega karze pozbawienia wolności do lat 2."
Rodzaje norm prawnych¶
Według mocy prawnej¶
- Konstytucyjne: Najwyższej rangi, np. "Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym."
- Ustawowe: Zawarte w ustawach, np. przepisy Kodeksu cywilnego
- Zawarte w aktach podporządkowanych ustawie: Np. rozporządzenia ministerialne
Według zasięgu terytorialnego¶
- Centralne: Obowiązujące na terenie całego kraju, np. ustawy
- Lokalne: Obowiązujące na określonym terenie, np. uchwały rady gminy
Według regulowanych stosunków społecznych¶
- Prawo karne: Np. "Kto zabija człowieka, podlega karze..."
- Prawo cywilne: Np. "Własność zobowiązuje..."
- Prawo pracy: Np. "Pracownik ma prawo do urlopu wypoczynkowego..."
Według rodzaju postępowania¶
- Nakazujące: "Kierujący pojazdem jest obowiązany jechać z prędkością zapewniającą panowanie nad pojazdem..."
- Zabraniające: "Zabrania się spożywania alkoholu w miejscach publicznych..."
- Uprawniające: "Obywatel ma prawo do informacji publicznej..."
Według stopnia konkretności¶
- Konkretne: "Kierowca jest obowiązany używać świateł mijania podczas jazdy w warunkach normalnej przejrzystości powietrza."
- Odsyłające: "W sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego."
- Blankietowe: "Minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy sposób postępowania w przypadku podejrzenia choroby zakaźnej."
Reakcje państwa na nieprzestrzeganie norm¶
- Sankcja kary: Np. kara grzywny za przekroczenie prędkości
- Sankcja egzekucji: Np. przymusowa eksmisja z zajmowanego bezprawnie lokalu
- Sankcja nieważności: Np. nieważność umowy zawartej przez osobę ubezwłasnowolnioną
- Sankcja rozsiana: Np. społeczne potępienie za nieetyczne, choć legalne zachowanie
Normy prawne a inne normy postępowania¶
Moralność¶
- Definicja: System wartości i ocen określający, co jest dobre, a co złe
- Przykład: Norma moralna "pomagaj słabszym" może, ale nie musi być normą prawną
Związki między normami prawnymi a moralnymi¶
- Krzyżowanie się zbiorów norm: Np. zakaz zabijania jest normą prawną i moralną
- Uzupełnianie: Normy moralne mogą doprecyzowywać ogólne normy prawne, np. w prawie rodzinnym
- Rozbieżność: Niektóre normy prawne mogą być sprzeczne z normami moralnymi niektórych grup społecznych
Uwagi końcowe¶
- Złożoność prawa wynika z kompleksowości współczesnych państw
- Istnieje potrzeba łączenia różnych porządków prawnych (np. krajowego i międzynarodowego)
- Znajomość różnicy między normą a przepisem jest kluczowa dla zrozumienia prawa
Normy prawne i inne normy postępowania¶
Normy społeczne:¶
- Definicja: wzory powinnego zachowania się w społeczeństwie
- Cechy: generalność, abstrakcyjność, powtarzalność
- Rodzaje: prawne, moralne, obyczajowe, organizacyjne, religijne
Normy prawne:¶
- Ustanawiane lub uznawane przez państwo
- Mają sankcję państwową (kary, egzekucja, nieważność)
- Regulują zachowania zewnętrzne
- Źródła: konstytucja, ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego
Normy moralne:¶
- Oparte na ocenach dobra i zła
- Nie mają formalnej sankcji państwowej
- Bardziej ogólne niż normy prawne
- Kształtowane przez społeczeństwo, tradycję, religię
- Przykłady: uczciwość, lojalność, szacunek
Normy obyczajowe:¶
- Kształtowane przez nawyki społeczne i tradycję
- Nie służą do oceny dobra/zła ani legalności
- Mogą być lokalne lub środowiskowe
- Przykłady: sposób ubierania się, formy grzecznościowe
Wpływ organizacji społecznych na prawo:¶
- Konsultacje społeczne przy tworzeniu aktów prawnych
- Wpływ związków zawodowych (np. na prawo pracy)
- Wpływ organizacji religijnych (np. na prawo rodzinne)
- Wpływ partii politycznych (poprzez inicjatywę ustawodawczą)
Zasady współżycia społecznego:¶
- Pojęcie z kodeksu cywilnego
- Uzupełniają normy prawne o element oceny moralnej
- Stosowane przy interpretacji przepisów prawa